Rabu, 10 Disember 2008

(11) - MAMUAI SAMANGAT BANIH

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
30 Oktober 2005 / 26 Ramadhan 1426.


Padatuan, paninian atawa kawitan orang Banjar nang tuha-tuha bahari parcaya banih tu ada samangatnya. Ujar, samangat banih amun diharagu bujur-bujur apa lagi amun dihormati satiap musim babandang, paulihan babandang sasain banyak tiap musim. Barakatnya gin batambah pulang.

Tu pang asalnya bila imbah haja musim batanam banih, orang Banjar maulah aruh wadai kiping. Sunyaan kaluarga dangsanak awan papatuhan nang parak disuruh datangan. Manggalapung baimbai. Manggiling wadai kiping kada kira orang tuha atawa kakanakan. Bila masak wadai kiping , dibacakan doa salamat. Sabarataan marasa….

Bila mamulai mangatam banih masak pulang , baras hanyar diaruhkan salajur manyalamat samangat banih. Mana nang kada sawatan maaruhkan baras hanyar, baras tu disadakahkan ka orang-orang alim di kampong tu. Biasanya ka paguruan mangaji Quran atawa ka tuan-tuan guru.

Adat nang disambat tadi manyababkan salah sauting punca orang Banjar santiasa rakat dalam kaluarganya. Nang anuman hormat ka orang nang tuha-tuha. Nang tuha pulang kada kalumpanan ka nang anuman dalam banyak hal.

Salain ‘ adat ‘ nang ulun sambat di atas , ada lagi babarapa adat orang Banjar nang suah ulun maniring. Adat tu disambat ‘mamuai samangat’ banih sabalum mamulai batanam.

Biasanya sabalum bandang mula ditanami awan anak banih, samada batanam cara saurang atawa cara badarau, ampunya bandang tu mancabut dahulu satampang anak banih matam wadah radihan. Dipilih tampang anak banih nang harat, nang hijau daunnya atawa nang kada bahulat.

Imbah sambahyang Asar, ampunya bandang tu tulak ka tangah-tangah bandang awan kuku kambing sabilah. Imbah babacaan ayat-ayat ( Ulun kada tahu napa nang dibaca, sama ada ayat Quran , salawat atawa nang lain ) , ampunya tanah tu mamulailah mananam sarapun-sarapun banih tadi sambil muntung babacaan, sampai satambang banih tadi habis ditanam sunyaan. Ulun maniring biasanya barisan tanaman anak banih tu diulah ganjil kiraannya.

Sapalih ada jua ampunya tanah bila imbah mamulai batanam anak banih tadi, ditajak pulang sabatang haur kuning atawa sabatang pohon kambat di tangah-tangah barisan anak banih tadi. Ada jua nang maulah parapinan ganti haur kuning atawa daun kambat . Ujar, kagunaannya supaya hulat kada mamakan banih nang ditanam dalam bandang tu sampai inya babuah masak.

Ari esuknya atawa bila-bila haja, hanyarlah gawian batanam anak banih di bandang tu boleh disambung sampai talah sakapingan. ( Kira-kira amun adat orang wahini, bolehlah disambat ulahan marasmikan gawian, luko ) .

Bila talah batanam bandang sakapingan atawa dua kaping ( Sakaping tanah bandang biasanya saluas tiga ekar ), hanyarlah ampunya tanah tu maulah aruh wadai kiping, kaya nang ulun sambat di awal pahabaran tadi.

Ada lagi sauting adat nang diulah oleh orang Banjar, nang ulun suah maniring. Biasanya ‘ adat’ tu diulah samasa banih mula tian bini ( Batang banih hudah mula kaluar bigi banih ). Inya diulah imbah sambahyang Asar jua mambawa ka ari sanja.

Ampunya tanah awan pakaian basahan babandang tagal mamakai kupiahan ( Kada mamakai tanggoi kaya sarajinnya ) , bajalan di paranggan mangulilingi bandang sambil babacaan . Bahanu tangan kawai-kawai ka tangah-tangah bandang ( Boleh jadi jua sambil mahalau burung . Sabab masa babandang sakali satahun, burung pipit awan burung siak banyak mamakan buah banih nang mula kalacungan ).

Bila buah banih di bandang hudah mula banyak manguning hujung pulang, biasanya ampunya tanah manyaru orang nang alim atawa tuan guru datang maniring banih di bandang, maulah taksiaran agak-agak barapa gantang paulihan banih musim tu. Tujuannya, bila mula haja mangatam kainak , banih nang pamulaan dikatam tu dapat lakas diasingkan, hagan mambayar zakat banih musim tu .

Sabahagian banih nang hanyar dikatam tadi ditumbuk awan lasung atawa diantar ka kilang banih. Baras hanyar tu pang nang diaruhkan saikit hagan manyalamat atawa disadakahkan sacupak dua ka orang alim atawa paguruan mangaji Quran. Sapalih ada jua nang mangatami banih nang hanyar masak tu , diulah hagan amping baras. Amping baras tu bahanu diulah sapiring haja , imbah tu hanyar diatari ka rumah paguruan mangaji Quran minta dibacakan doa salamat baras hanyar.

Hagan kulaan nang kada suah tulak ka Sungai Ganal, ulun handak mamadahkan pulang sauting adat mairik banih nang disambat ‘ baahoi ‘. Masa musim mananam banih sakali satahun di kawasan Sungai Ganal, gawian baahoi ni bilang rahat banar diulah orang Banjar. Rame ! Tahulah amun maniring….

Musim babandang sakali satahun, banih nang hudah dikatam awan ranggaman diikat-ikat sacakalan manjadi ‘ gamaian ‘. Gamaian tu dilonggok dahulu di bawah rumah , sampai baratus-ratus gamaian banyaknya sabalum diirik.

Bila sampai masa handak mairik banih , biasanya ampunya bandang basaruan ka kakanakan lalakian anum di kampong tu mainta tolong mairik gamaian banih tadi. Masanya ari malam. Pupuluranya pulang bahanu cuma bubur kacang awan biskut karing haja. Tagal ada jua nang mambari makan nasi baras hanyar. Lauk nang biasa ikan garih sapat atawa haruan barandang awan gangan lamak waluh haja.

Tampat maulah baahoi tu di halaman rumah nang rata tanahnya. Ratih-ratik disapu dahulu supaya jangan tamasuk ka banih nang talah diiirik kainak. Lampu gaslin dipasang di tangah-tangah halaman sauting atawa dua .

Sabalum baahoi, gamaian di bawah rumah tadi dikaluarkan dahulu, dilonggok kaya bubusutan di tangah halaman. Saikung atawa badua biasanya kakanakan halus baumur 12 tahun ka bawah , disuruh manimbai gamaian banih masa baahoi kainak.

Sunyaan orang anuman nang datangan tadi ( biasanya labih pada 10 orang ) bajalan kaya orang bajoget bakuliling busut gamaian tadi sambil batis manjajaki gamaian banih nang ditimbai oleh kakanakan nang kagana di atas busut gamaian tadi ( kaya orang tawaf di Makah ).

Sambil bajalan kaya orang bajoget tadi , masa tulah masing-masing babalasan pantun. Ada babarapa rangkap pantun nang ulun ingat rahat disambati orang masa baahoi :-

Ungut-ungut burung pialing,

Inya bapadah tulak ka Judah;

( Lalu disahuti oleh nang kakawanan sabarataan : Ahoi yala ahoi- Ahoi yala

ahoi )

Ungut-ungut piragah garing,

Karindangan diang sopan bapadah.

( Lalu disahuti pulang oleh nang kakawanan sabarataan : Ahoi yala ahoi – Ahoi yala ahoi ).

Imbah tu dijawab pulang oleh nang kakawanan lain :

Inya bapadah tulak ka Judah,

Handak ka Makah pulang salajur;

( Disahuti : Ahoi yala ahoi – Ahoi yala ahoi )

Karindangan diang sopan bapadah,

Kada baduit handak manjujur.

( Disahuti : Ahoi yala ahoi – Ahoi yala ahoi )

Kabanyakan pantun-pantun nang disambati masa baahoi tu bangsa pantun bakait . Jadi nyaman handak bajajawapan. Sapalih pulang ada pantun nang mangaradau kada karuan sambil manyambati orang atawa manyindir haja.

Anggaran sapuluh atawa lima balas minit mairik sambil baahoi tadi, ada saekung manyalawat. Tarus barehat satumat. Nginuman dahulu. Gamaian nang dijajaki tadi diasingkan antara banih awan tangkai banih nang disambat ‘ gayang ‘ atawa ‘ garagai ‘. Imbah tu , bila banih hudah barasih dikaut ka higa, ada pulang saekung manyalawat. Bamula pulang baahoi sambil bapantunan. Kaya itu pang diulah baulang-ulang sampai sunyaan gamaian di bawah rumah habis diirik….

Pahabisan gawian, hanyar sabarataan mamakan nasi atawa mamakan bubur kacang nang disadiakan oleh ampunya rumah. Amun kada habis diiirik malam tu, disambung pulang malam esuknya ( Tagal, kabanyakannya habis diirik samalaman haja. Sampai pukul satu atawa pukul dua malam ! ).

1 ulasan:

ZiNKaR berkata...

Jaka Adat bahuma kaya ngini masih ada.. Mantap tu pang.. Jar Lagu Iwan Fals ; ".. Itu Dahulu Berapa Tahun Yang Lalu.. Cerita Orang Tua Ku.....". Mun wayah ngini.. rasa dan penglihat ulun; kadadak lagi pang... Apakah maraga : Adat yang ditinggalakan?, Buan sidin (petani) nang mulai kulir bahuma (haraga banih/baras bilang kadak sabanding lawan haraga Produksi; pupuk kimia, dll)?, pahumaan nang sudah "rakai" dan mulai bakurang luasnya (maraga diganti Kebun Kalapa Sawit lawan Pertambangan nang bapuluh-puluh ribu hektarnya)?, Kebijakan Hukum nag kadak bapihak?..atawa apa.?????? Maginnya wayah ini (tahun ini).. bilang banyak banar buhan sidin nang bahuma "tasandar" dan "taungut" maraga gagal panen... (Banjir, Hama dan Penyakit), "RAKAINYA ALAM"