Selasa, 9 Disember 2008

(15) - MAHANYARI LUNTA

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
09 November 2005 / 07 Syawal 1426.


Wayah orang babandang sakali satahun di Sungai ganal, mancari iwak di paparitan kada halin kaya wahini. Amun handak baulah lauk tangah hari, timbai haja lunta tiga ampat kali di parit ganal atawa parit tabuk, kawa haja baulih iwak sakali makan . Iwak nang banyak masa tu , iwak sapat, haruan, pupuyu awan kali.

Orang Banjar masa tu bilang sabarataan ada baisi talaga di pinggir tambak parumahan, hagan iwak bagana musim babandang. Sapalih ada nang baduhara mancangkul talaga di tangah-tangah bandang. Bila banyu karing samasa banih mula tian bini, iwak sabandangan sunyaan masukan ka dalam talaga tu. Bila bandang hudah karingan pulang , masing-masinglah manimba talaga . Ada haja nang baulih sampai dua pikul sabigi talaga.

Cumanya harga iwak masa tu kada kaya wahini . Harganya murah . Amun kada salah paingat ulun ikan sapat awan pupuyu , sakati cuma baharaga dua kupang, ikan kali sakati tiga kupang , ikan haruan badau labih kurang ampat kupang sakati. Nang manukari iwak tu sunyaan orang Cina. Siapa nang handak manimba talaga, diantarinya dahulu pati ikan. Imbah tu hanyar Cina datang maambil / manukari. Cina nang manukari ikan tu banyak bagana di Parit Anam Kenchong. Sapalih ada jua datang matan pakan Sungai Ganal.

Masa itulah orang Banjar banyak baulah iwak wadi. Sapalih ada jua nang maulah iwak karing saurang , hagan sisimpanan musim bandang kada baiwak lagi ( musim mula manajak awan imbah batanam banih ).

Di kawasan bandang Sungai Ganal amun musim banyak iwak, bilang rame banar orang malunta awan mahancau . Bila bandang hudah mulai karing, kunci air mula dibuka, masa tu lah orang banyak bacari iwak di parit. Nang lalakian malunta, nang bibinian pulang mahanjau parak kunci air. Amun handak tahu, di kunci air ganal di Parit 12 Bagan Tarap awan kunci air ganal Parit Satu Sungai Ganal , bila musim banyu dikaluarkan, bahaharian orang malunta awan mahancau. Kaya ari pakan banyaknya !.

Bila talalu banyak orang malunta awan mahancau parak kuala kunci air, tu pang jadinya pinggir-pinggir parit rumbih. Rumput di situ kada kawa hidup. Dijajaki orang malunta awan mahancau hari-hari . Licak licin di situ.

Taganang ulun masa tu ( magun haja jadi kakanakan ) ada saekung marinyu Jabatan Parit dan Taliair ( JPT – masa tu ), ngarannya Omar Baki. Bagana di Parit Anam. Hidin tu bilang sarik banar ka orang bandang nang malunta awan mahancau di kuala kunci air. Bila hidin lalu babasikar, habis sunyaan orang bukahan !.

Ulun masa tu umpatan jua malunta di parit ganal Sungai Ganal – Bagan Tarap. Bahanu tulak malunta di parit-parit tabuk. Bila tatiring Omar Baki datang babasikar matan jauh, kami sunyaan tajunan ka dalam parit. Kapala haja timbul. Bila hidin lalu, sabarataan kami manyalam baminit-minit sampai hidin lalu. Sapalih ada nang basambunyi di dalam rumput dalam parit. Hidung haja nang timbul hagan bahinak !. Saja macal kami masa tu…… ( tagal wahini danuh hudah ).

Bila iwak banyak di parit ganal atawa parit tabuk, sapalih ada haja orang Banjar nang maulah pancarian matan malunta iwak, sambil mahadang musim banih mangatam. Saharian, saharian malunta di parit ganal matan Parit Anam sampai ka Parit 12. Bahanu ada haja nang bapakulih sampai sapuluh lima balas ringgit sahari. Sapalih tu ada jua nang mamasang timpang di parit tabuk. Patang mamasang timpang, esuknya hanyar diangkat. Panuh timpang awan iwak sagalanya. Sunyaan dijual ka orang Cina.

Di kampong ulun , ada saekung orang Banjar nang bisa maulah timpang. Timpang hidin kada suah kada taulih iwak amun diandaki di parit tabuk atawa parit ganal. Ngaran hidin Haji Sukri. Bagana di Parit 9 Timur . Nang asa heran, timpang hidin tu hudah panuh dimasuki iwak, tagal magun haja iwak lain masukan ka dalam timpang tu . Sampai iwak tu naik ka atas , labih tinggi pada muha banyu !.

Bila manyambat pasal lunta pulang , ulun handak bapadahlah ka kakanakan wahini nang kada tahu lunta atawa kada bisa langsung manimbai lunta. Amun kami bahari, kakanakan baumur sambilan sapuluh tahun gin, hudah bisa malunta di paparitan. Luntanya gin haluslah, bapadan awan awak. Kira-kira kami bahari tamasuk dalam kumpulan labih pintar pada kakanakan wahini amun disambat pada kapitaran malunta ! ( Jangan maanggaplah kakanakan wahini… )

Orang handak maulah lunta sabujurnya ada macam-macam patua. Kada aci jurai haja. Salah-salah ulahan, lunta bila ditimbai ka parit, takarimput. Kada kambang kaya bat orang lain. Amun ditimbai gancang saikit, tapuntal pulang.

Cumanya ulun kada kawa mamadahkan di sini cara sahalusnya napa patua-patua tu ( kada suah batakun bubujuran pang ). Cuma nang ulun umpat dadangaran, bila handak maulah lunta hanyar, kiraan ‘ kapala ‘ lunta tu jangan kiraan tutup ( orang Malayu manyambat ‘ genap ‘ ). Imbah tu pulang bila maulah ‘ anak ‘ juraian ada kiraan pulang barapa panjang ka bawah masa manjurai.

Lunta-lunta nang ‘ bagus ‘ ulahannya memang banyak bapakulih. Sapalih lunta tu diulah ada panjang lima hasta ( biasanya hagan kakanakan kaya kami ), ada pulang panjang anam hasta atawa tujuh. Amun malunta di parit ganal luntanya ada haja panjang sampai sambilan hasta ( amun kakanakan manimbai lunta ni, tapuntal pang ! – kada kawa manimbai ). Batu lunta pulang ada nang mamakai batu timah, sapalih mamakai batu dawai – ulahan saurang atawa manukar hudah jadi di kadai.

Orang nang dikira ‘ pakar ‘ dalam malunta ni inya bisa manimbai lunta matan dalam banyu haja – dalam parit. Imbah tu manimbai aci sabalah tangan haja ( Biasanya orang manimbai lunta aci dua balah tangan . Sabalah tangan mangirai, sabalah lagi manahan lunta nang dipuntal awan siku ). Amun kaya ulun bahari, manimbai lunta bila di parit ganal, sambil manimbai sambil bacabur ka parit. Tujuannya supaya dapat manimbai lunta di tatangahan parit nang banyak iwak ( lunta halus napa ).

Babulik ulun mamadahkan pasal baulah lunta hanyar tadi. Bila sauting lunta hudah talah dijurai awan cuban ( biasanya matan paring ulahan saurang. Ada jua nang baulah cuban matan tanduk supaya labih tahan ), lunta tu kanalah di halaratkan dahulu. Angkuhannya supaya lunta tu paulihan bila ditimbai ka banyu.

Cara mahalarat tu nyaman haja. Diulah dahulu wadai cangkaruk. Imbah tu disuruh babarapa orang kakanakan mamakani. Imbah tu, lunta hanyar tadi gin ditimbailah ka kakanakan nang tangah makan cangkaruk tadi. Takurunglah kakanakan tu dalam lunta, sambil mamakani wadai cangkaruk tadi. Salain tu ada pulang bacaannya masa manimbai tadi . Wallahu ‘alam, ulun kada tahu napa bacaannya.

Kabanyakan orang nang maulah lunta hanyar, supaya banangnya labih tahan pada biasa, kanalah diculup dahulu awan ‘ uar ‘ ( Kulit kayu aur dijarang awan banyu – warnanya labih kurang habuk , amun pakat banar warnanya hirang ). Lunta hanyar bila diculup ka uar, banyu kada pati marasap ka dalam banang lunta. Bila dijamur pulang , banangnya lakas karing. Tagal, bila hudah ada banang nilon dijual di kadai, kabanyakan lunta hudah diulah awan banang nilon haja. Sababnya lunta labih tahan , awan labih ringan bila basah , babanding matan lunta banang gadung biasa.

Tagal, bila hudah orang sabarataan babandang satahun dua kali, mamakai racun bamacam-macam pulang hangan mamatie hulat banih, iwak di parit malahan ditalaga gin hudah kada pati ada lagi. Lunta gin kada pati tapakai . Orang nang bisa manjurai lunta pulang sasain kadada ( banyak matian napa ). Sudahnya, kisah lunta pupus tarus sampai wahini….

Orang Banjar di Sungai Ganal wahini sabarataan tulak ‘ malunta ‘ ka market di Pakan Sungai Ganal haja . Sapalih orang bandang pulang ada haja nang manukar lalapan kangkong , padahal masa bahari lalapan kangkong bilang hidup manjalumbuh di paranggan bandang. Tapaksa diracun pulang hagan mamatie.

Amun masa bahari, ada orang nang manukar iwak hagan lauk makan di market, ada pang nang manyambat : “ Pangulir malunta saurang ! “. Amun ada nang manukar lalapan kangkong di market pulang, mau haja ada nang manyambat : “ Matan bongol babanar. Di paranggan kangkong bilang sakahandak diputik ! “ .

Tagal dimapatuai leh, masa hudah baubah. Sagalanya pulang hudah umpat baubah. Amun magun haja kaya bahari, bilang tatalu banar !. Contoh, iwak wahini kadada lagi di parit, tagal magun ha tulak malunta. Baharian malunta kada saekung taulih, kayapa pulang ?. Silap-silap mau haja pulang ada nang manyambat: “ Bilang tatalu bongol banar, ikan hudah kadada, magun haja malunta di paparitan ! “.

Tiada ulasan: