Rabu, 10 Disember 2008

(1) - BANJAR SUNGAI GANAL

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
14 Oktober 2005 / 10 Ramadhan 1426


As salamu’alaikum kulaan Banjar sabarataan ! .

Sigaran haja kaluko andika sabarataan. Al hamdulillah . Amun kada pati sigar pa ngalih handak bagawi. Tambahan pulang amun andika bagawi babandang, kulir pang . Asa ringkutan awak !…….

Ulun maulah ‘ BLOG ‘ ni hagan mamadahkan ka kulaan di saluruh Malaysia atawa di Banua Banjar, atawa di mana haja internet kawa di buati. Handak bacarita pasal orang Banjar Sungai Ganal. Sakurang-kurangnya tahu pang di mana jer Sungai Ganal tu ? . Bila di sambat haja sungai , tantu pang parak awan laut leh ?. Bujur andika ai, Sungai Ganal ni parak awan ‘ Laut Selat Melaka ‘ .

Sungai Ganal ni, kada ah ganal banar. Sasadangnya haja. Cuma taganallah saikit pada sungai-sungai nang parak di sini. Kaya Sungai Limau, Sungai Haji Dorani, Sungai Gatal, Sungai Nibong , Sungai Pasir Panjang ( bah, banyak banar amun handak disambati sunyaan ! ).

Sungai Ganal ni ngaran pakan nang taganal di Daerah Sabak Bernam. Dalam nagri Selangor. Andaknya di panghujung nagri subalah utara. Wahini Sungai Ganal jadi pusat pantadiran daerah Sabak Bernam ( Bahari pusat pantadbiran daerah pakan Sabak – labih kurang 10 kilometer ka subalah utara pakan Sungai Ganal ).

Ulun handak bacarita pulang pasal orang-orang nang bagana di kuliling Sungai Ganal ni lah….

Ada ampat bangsa nang taganal bagana di kuliling Sungai Ganal . Bangsa Banjar, Bangsa Jawa , Bangsa Malayu awan bangsa China.

Bangsa Banjar banyak bagana di kawasan bandang. Matan Parit (1) sampai ka Parit 17 ( Binjai Patah ). Bangsa Jawa pulang banyak bagana di kawasan kabun nyiur, bangsa Malayu banyak bagana di kawasan pinggir laut. Bangsa Cina pulang , bagana di pakan Sungai Ganal.

Dalam tahun 50 an sampai 60 an bahari, bangsa Banjar ni bilang papak bagana di kawasan bandang sunyaan. Kayaitu jua bangsa Jawa, sabarataan bagana di kabun nyiur. Sama haja jua bangsa Cina awan Malayu, bagana di pakan awan pinggir laut.

Tagal wayahini, sunyaan hudah baubah….Di kawasan bandang hudah ada Jawa. Bangsa Banjar hudah ada bagana di kabun nyiur awan di kawasan pakan ( Kawasan taman parumahan ) . Andika sabarataan tantu handak tahu kanapa jadi kayaitu ?.

Andudi ha amun sawatan , ulun mancaritakan pulang. Nah baisur dahulu lah…..

(2) – NAH, KAYAITU RUPANYA !

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
15 Oktober 2005 / 11 Ramadhan 1426


Nah…ulun datang babuat pulang !.

Ari ni ulun ada kasawatan manyambung carita di ‘ blog ‘ nang tadahulu. Ulun hudah bajanji handak mamadahkan kanapa makanya bangsa Banjar awan Jawa kawa baalih kadiaman matan nang asal. Banjar awan Jawa ni wani banar luko ?. He..he…kada ah wani banar !.

Maikut ‘ kajian ‘ ulun ( He..he kaya pansarah universiti pulang bisa maulah kajian angkuhannya ! ) – sabujurnya kajian ni samata-mata ulun maniring kaadaan awan paubahan matan bahari sampai wayahini haja pang ( Lawas hidup napa ! ) .

Pasal nang katahuan banar bangsa Jawa wayahini umpat bagana di kawasan bandang, bangsa Banjar pulang bagana di kawasan kabun nyiur, bapunca malalui pakawinan kadua-dua bangsa tadi . Bangsa Banjar , kawin awan Jawa. Jadi minantu Banjar tu umpatlah bagana di rumah mintuhanya nang Jawa. Lawas-lawas tarus maulah rumah di tanah mintuha tu ( umpat bagana di kawasan kabun nyiur ). Bangsa Jawa pulang, kawin awan Banjar. Minantu nang Jawa tu umpat baulah rumah di tampat mintuha Banjar di bandang. Kasudahannya, di kawasan bandang ada bangsa Jawa, di kawasan kabun nyiur pulang ada bangsa Banjar. Tu pang sababnya amun handak tahu !.

Nang Jawa awan Banjar punca bagana di kawasan pakan pulang pasalnya inya manukari rumah-rumah di taman parumahan nang banyak diulah di kawasan pakan Sungai Ganal ni. Imbah tu, tarus bagana di kawasan pakan kuliling Sungai Ganal. Jadi orang pakanlah inya salajuran !.

Sauting lagi sababnya, bahari bangsa Banjar bila handak ka Makah, tapaksa bajual bandang hagan tambang. Orang nang banyak baduit pulang wayah tu, bangsa Jawa nang bagana di kabun nyiur. Jadinya bandang tajual ka bangsa Jawa. Jawa tu pulang tarus baulah rumah di bandang nang ditukari tu. Sudah-sudahnya, di bandang hudah ada bangsa Jawa bagana !.

Amun handak tahu, bahari di Parit 10 Timur ( tampat ulun lidak bagarit burung imbah manajak ! ) , matan di pangkal parit sampai ka hujung parit bilang papak pang bangsa Banjar haja. Saekung kadada Jawa, tahulah !. Wayahini ?....Bapuluh buah rumah Jawa hudah ada di situ.

Di kawasan bandang mukim Panchang Bedana awan mukim Sungai Panjang , amun subalah timur wayahini ‘ majoriti ‘ bangsa Banjar, amun subalah barat pulang ‘ majoriti ‘ Jawa. Tagal amun dilihati sunyaan kawasan bandang sampai ka mukim Pasir Panjang, bilang Banjar pang bagana majoritiny . Jawa pulang majoriti bagana di kabun nyiur.

Naaah !…. kalumpanan ulun handak manyambat kanapa maka Banjar kawin awan Jawa atawa subalahannya. Padahal, dalam tahun 50 an sampai 60 an Banjar awan Jawa ni kada pati rakat kada. Bahari ulun bagana di Parit (9) Barat – kawasan banyak Jawa – bila aruh pangantinan ka , aruh bahaul ka, inya kada mau kada basaruan ka kami !. Tapintang pulang, kami pang sabuah rumah Banjar di situ .

Sapalih pulang, wayah bahari amun Banjar kawin awan Jawa bilang gigir pang diwarahakan kakawan. Gigir sakampungan, tahulah !. Nang tuhanya pulang gigir kulimbisikan manyambat: “ Oooi , kanapa pulang makanya Si Utoh Ganal nia maka takawin awan Jawa. Pa kainak tapaksa mambasuh lampin anak wayah bini baranak, tahulah ! “.

Kaganangan ulun bawarahan bahari wayah sakulah. Nang kakanakan Jawa manyambati Banjar : “ Ye ..yeh... Banjar makan wadi . Wadi busuk ! “ Kakanakan Banjar pulang manyambati Jawa : “ Ye .. yeh… Jawa beret makan kutu. Jawa beret makan kutu ! “.

Nah, umanya manggawil nih mambawae tulakan ka pakan Sungai Ganal. Handak batutukar lauk hagan pabukaan salajur saur malam kainak jer !…. Minta maaflah, kada sawat mahabiskan pandiran nih . Andudi ulun manyambungi. Barelaanlah…..

(3) - BIBINIAN BAGAWI DI JURUK

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
16 Oktober 2005 / 12 Ramadhan 1426



Paribahasa orang tuha bahari, bibinian amun sakolah tinggi-tinggi gin sudahnya bagawi di juruk haja. Pahaman kayaitu kada orang Banjar haja nang satuju, malahan oleh orang Jawa atawa Malayu gin. Sabab tu dalam tahun 50 an ka bawah, di kawasan Sungai Ganal banyak kakanakan bibinain nang kada sakolahan. Bagana di rumah haja, manolongi gawian kawitan.

Labih kurang awal tahun 60 an, pahaman orang tuha tu sasain bakurangan. Pasalnya banyak dah orang nang tuha-tuha, tautama nang kuat maingkuti adat atawa pahaman tu , kadadaan lagi – hudah matian . Sapalih tu hudah ujur babanar. Jadi , kakanakan bibinan gin hudah mula disakulahkan oleh nang kawitan. Tagal tulah….. ada nang hanyar sampai darjah dua, hudah diampihi sakolah. Dikawinakan oleh nang kawitan !.

Kalumpanan ulun handak manyambat, masa tu kakanakan masuk sakolah kada bakira umur. Sapalih ada nang hudah baumur lapan tahun hanyar masuk darjah satu, ada nang 10 tahun masuk darjah satu. Jer orang bahari, hudah mula tumbuh sisingut hanyar masuk sakulah !.

Kaganangan pulang, ada saekung kawan ulun hanyar sampai darjah tiga, ampih sakolah, tarus kawin !. Orang wahini mau haja kada parcaya leh. Tagal, tu bujur balaku, tahulah. Handak tahulah sababnya ? Kaya ni, : Bahari, kakanakan amun kada lulus pariksa, kada naik darjah . Kana tunggu darjah tulah , sampai bila-bila !. (Wahini, kada kira pintar ka , bungol ka tiap tahun naik darjah ! ).

Jadi kawan ulun tu , nang tamasuk dalam kumpulan ‘ botol ‘ atawa babal hati. Darjah satunya haja tiga tahun. Darjah dua tiga tahun jua. Darjah tiga pulang parak ampat tahun. Ca kira, barapa umurnya masa darjah tiga tu ?. Masa masuk sakulah darjah satu bahari pulang, umur bilang parak sapuluh tahun !. Jadi, munasabah haja luko imbah baampih sakolah, tarus haja kawin !. Labaram ikam….

Ulun kaganangan ada saekung cigu, cigu Samsuri bin Abdullah ngarannya. Ianya baasal matan Beranang, Hulu Langat ( Kada tahu habarnya , hidup lagi ka atawa mati ). Masa pamulaan datang maajar ka Sakolah Malayu Parit Sambilan, Sungai Ganal ( sakulah ulun pamulaaan ), inya tapaksa diganie oleh nang paninian bibini. Tahulah sababnya ?....Sababnya kakanakan darjah tiga nang diajarnya tu ada nang labih ganal pada inya !. Hari-hari cigu Samsuri diwarahkan muridnya, pasal datang maajar mamakai salawar handap haja kaya kakanakan !....

Sahuaran lagi, bahari kakanakan lalakian dikawinakan oleh kawitannya kada kira umur anum tuhanya. Asal mau haja, kawin !. Ada saekung sapupu ulun, balum lagi ada paspot, hudaham dikawinakan oleh nang kawitan ( Al hamdulillah, wahini anaknya hudah ganalan babaya ayahnya, hudah bacucu bapuluh, walaupun awak magun haja anum ! ).

Babulik pulang ulun handak mancaritakan pasal kakanakan bibinian hudah banyak masuk sakolah tadi…..

Labih kurang awal tahun 70 an, kakanakan bibinian kada kira Banjar, Jawa atawa Malayu bulih disambat sabarataan hudah sakulahan. Kakada lagi nang badiam di rumah. Kakanakan tu pulang bila masuk sakulah , maka inya bapatuhanlah awan lalakian sadarjahnya. Banjar patuh awan Jawa. Jawa patuh awan Malayu. Hudah bacampur-campur…..

Sudah jadi adat kalangan Adam dan Hawa bila hudah mulai ‘ gatal tanduk ‘ , patuh pulang awan bibinian nang balainan bangsa. Maka kada kawa disapeh lagi, bila handak kawin bacari bini, kapinginlah awan kakawanan sakulahnya haja . Naaaah…. Ni pang salah satu sababnya kanapa kawin awan lain bangsa mula bajadian. Banjar hudah ada nang kawin awan Malayu. Ada nang takawin awan Jawa pulang. Di kampong Peket 60 Sungai Nipah nang banyak bangsa Kampar bagana, ada nang takawin awan bangsa kampar pulang !.

Tagal, masa paringkat pamulaan handak baubah kawin campuran bangsa tu, banyak pang carita nang didangar. Jer habar ada lalakian Banjar bapangsar manangis, pasal nang kawitan kada mau tulak malamar bibinian Jawa nang dikahandakinya !. ( Jer kakanakan wahini : Bila hati sudah cinta, semua indah saja ! . Saja bujur….)

Pian tantu handak tahu kanapa banyak kawitan Banjar kada mau mangawinakan anak lalakian awan bangsa nang lain ?.

Maikut ‘ kajian ‘ ulun , salah sauting pasalnya sabab masa tu budaya bangsa lain balum lagi dipahami oleh bangsa Banjar. Contoh: Amun babini Jawa, tapaksa maulah adat melenggang parut. Bila hudah baranak, tapaksa pulang ada ‘ leklean ‘ sampai saminggu. Banjar mana ada adat kayaitu !. Hudah tu, amun kawin sasama Banjar, lapin anak dalam saminggu , bidan mambasuhi. Amun Jawa, nang laki pang tapaksa mambasuh !. Pajah kiraan jer Utoh Haloi !.

Insya Allah , ari lain kainak ulun mancaritakan pulang pasal nilai jujuran bibinian Banjar, babanding awan nilai jujuran bangsa Jawa atawa Malayu di Sungai Ganal.

Baisur dahulu. Barelaan…..

(4) - PASAL BAPARAAN AWAN JUJURAN

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
17 Oktober 2005 / 13 Ramadhan 1426


Adat baparaan atawa disambat jua balalamaran orang Banjar Sungai Ganal ni , boleh disambat bilang sutil banar ! . Kada ngalih. Kada kaya orang Malayu nang tapaksa mambawa aantaran macam-macam, tautama masa ari “ naik belanja “ atawa ari kawin.

Kakanakan wahini jangan takajutlah. Bahari orang baparaan ada haja nang diulah di bandang, masa mangatam atawa maranjau . Sapalih ada haja nang baparaan masa batanam banih. Kawitan lalakian awan kawitan bibinian sambil mangatam banih bapandiran…..Sudahnya, jer kawitan lalakian : “ Amun kaya daminto kita jodohakan ha anak kita ? “ . Jer kawitan bibinian pulang : “ Amun hudah katuju, ayu haja andika ai ! “. Makanya hudah dikira sah baparaan kayaitu !.

Bulik ka rumah , kawitan lalakian awan kawitan bibinian masing-masing mamadahkan ka anaknya. Nang anak pulang bagus , kada mambantah . Akur sunyaan !. ( Amun kakanakan wahini, mau haja kawitannya kana tambirau ! ).

Tapi kabanyakannya adat baparaan ni diulah di rumah. Kawitan subalah lalakian datang baistilah malamar atawa bapara ka rumah kawitan subalah bibinian. Amun balum bapatuhan banar, bacuuran dahulu. Kaluko ada tarait kulaan atawa tidaknya. Imbah tu hanyarlah bapadah sabujuran tujuan datang handak bapara. Amun subalah bibinian balum pinandu, kawaitan subalah lalakian biasanya membawa gambar nang anak lalakian ( masa tu gambar hirang putih haja nang ada. Gambar bawarna kaya wahini kadada lagi ).

Imbah basatuju, bapandiran pulang pasal jujuran……

Amun handak tahu, jujuran orang Banjar ni tamasuk dalam bahagian sasadangannya. Kada murah kada jua mahal. Amun handak nang murah, kawin awan orang Jawa. Amun handak mahal, kawin awan orang Malayu !.

Nah ikam….ada pulang nang handak tahu barapa ribu ringgit garangan jujuran masa tu ? .

Sabalum tahun 70 an ( musim babandang satahun sakali ), jujuran orang Banjar antara RM 150 sampai RM 250 haja. Orang Malayu antara RM 200 sampai RM 300. Orang Jawa pulang antara RM 100 sampai RM 150.

Ai, kanapa pulang tatawa ?. Asa lilihan banar luko leh. Talalu murah banar ! ( Amun dipadahkan ka kakanakan wahini mau haja di sambatnya : “ Kalau macam tu, bolehlah kawin sampai sepuluh orang sekali gus ! “ ).

Bujur jer ikam Toh hai !……Tagal , tahulah masa tu saguni banih cuma dapat duitnya kira-kira RM 10 sampai RM 12 jua !. Barapa guni handak bajual banih mandapatkan duit sabanyak itu ? . Tapaksa ikam mamakai salawar guni tapung cap kunci, tahulah . Sabab handak mangumpul duit jujuran !.

Nah ada pulang handak tahu kanapa jujuran orang Jawa tu murah, jujuran orang Malayu mahal. Jawapannya kaya ni : Kabanyakan lalakian orang Jawa masa tu aur baulah harta haja masa anum. Hudah ada batanah barumah , hanyarlah hakun kawin. Umur gin ada nang hudah 50 tahun !. Jadinya, bibinan orang Jawa ni kada pati ‘ laku ‘. Adat orang bajujualan, bila barang kada pati laku, sabab kababanyakan , makanya tapaksalah dijual murah-murah haja !.... ( munasabah luko jawapan ni ? ).

Jujuran orang Malayu pulang mahal, sababnya kabanyakan bibinian Malayu ditiring bilang bungas-bungas. Kawa inya bapupur baginju hari-hari ( Orang bibinian Banjar badiam di bandang kada kawa kaya itu. Hari-hari bacalumut awan banyu buruk puntalan haja napa…. ). Sudahlah kaya itu, orang Malayu subalah bibinian tu tapaksa pulang manyadiakan macam-macam parabia masa balarangan satarusnya masa ari bakawinan. Jadinya, mau kada mau jujuran tapaksalah mahal …..( Munasabah kada ? )

Tagal bila musim babandang hudah dua kali satahun di kawasan Sungai Ganal, jujuran orang Banjar gin umpat sasain naik, sasain mahal satahun ka satahun. Tambahan pulang bila bibinian Banjar hudah ada nang bagawi awan karajaan. Kawa bapupur baginju – ditiring bungaslah !. Lingkungan tahun 70 an , jujuran orang bibinian Banjar hudah ada nang sampai RM 1,000 ! ( Biasanya jujuran tu hagan bibinian ada pagawian bagajih )

Kanapa jadi sasain mahal ?. Ada dua sababnya: Partama, duit jujuran hudah nyaman dicari – babandang dua kali satahun napa . Kadua, kabanyakan bibinan Banjar hudah ‘ bungas-bungas ‘ ( Aur sakolahan haja hari-hari napa - kawa bapupur baginju. Awak sasain mining, kada bacalumut awan banyu bandang kaya bibinian bahari. Sapalih hudah ada pagawian bagajih ! ). Sudahnya…Adat baparaan gin hudah mula baubah jadi talalu ‘ rasmi ‘ . Kada kaya bahari baparaan sambil batanam banih atawa sambil mangatam. Sababnya, masa tu babandang hudah baubah cara iaitu aci karat awan pukul haja lagi …….

Kira-kira , bolehlah disambati tahun 70 an tu ‘ era ke arah pertanian moden ‘ hudah bamula di kawasan Sungai Ganal. Bila kaadaan baubah, maka sunyaan mula baubah. Orang bandang gin hudah kada lagi tulak ka pakan Sungai Ganal mangayuh basikar ciut-ciut kaya bahari , sambil paluh balilihan di gulu !. Masing-masing hudah dangunguran bamotosikal. Motosikal nang banyak dipakai orang masa tu ialah Honda 90 cc – Honda pucong !. Motorsikal tu kawa dipakai hagan mambawa banih sampai dua guni sakali jalan, kawa jua hagan tulak ka pakan – mangurat bibinan ! ( Hagan kakanakan anum pang ) .

Masa tu jua panjual motorsikal maulah cara pambayaran manukar motorsikal boleh bayar cara ansuran musim mangarat banih. Napa lagilah….masing-masing manukar motorsikal sakan !. Orang nang hanyar kawin ( pangantin ) gin hudah kada tatiring lagi mambawa bini awan basikar. Sunyaan bamotosikal !. Amun ada pangantin mambawa bini awan basikar masa tu, mau haja disoraki kakawanan . Uhuuuuk jer !….

Bujur jer orang bahari, bila dunia baubah sunyaan umpat jua baubah. Tagal , sauting nang kada patut umpat baubah . Napanya am ? . Adat bapakaian, adat bagawi, adat baparaan, adat bakawian / aruh sunyaan boleh diubah. Tagal agama Islam jangan sakali-kali diubah !. Amun agama Islam diubah umpat paedaran jaman, labaram ikam……

Tu nang kita tatiring wahini banyak bibinian anum bapakaian kaya lalakian, barambut handap, basalawar katat, tajihing-jihing bila lalu di hadapan kakanakan lalakian. Kakanakan lalakian pulang ada nang rambut batocang, basunting di talinga , basalawar barugut-rugut kaya kada kawa manukar salawar hanyar…. awan macam-macam lagi !. Sunyaan tu, pasal handak maikut jaman nang hudah baubah. Hancur sunyaan !.....

Jadiam dahulu. Kainak ulun bacarita pulang pasal lain. Barelaan…..

(5) - ARUH PANGANTINAN BANJAR

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
18 Oktober 2005 / 14 Ramadhan 1426


Asa ulun aruh pangantinan orang Banjar Sungai Ganal paling rame dalam lingkungan tahun 50 an sampai 60 an. Imbah tu, banyak hudah adat-adat atawa acara pangantinan hilangan. Sauting-sauting. Tambahan pulang bila sampai ka awal tahun 2000. Ngalih handak dibejakan antara adat Banjar asli awan adat nang ditiru matan bangsa lain ( Malayu awan Jawa ).

Jadi, ulun ni handak mamadahkanlah ka kakanakan anuman nang kada sawat marasani kayapa ramenya majlis pangantinan orang Banjar ‘ jaman bahari ‘ tu.

Masa tu, bila handak maulah aruh pangantinan, musti manunggu musim imbah mangatam banih dahulu. Sababnya, masa tu kadada lagi gawian di bandang, lagipun duit jujuran lalakian hudah dijulung ka bakal nang bini ! . Hagan manukar ranjang kayu, kalambu atawa pahiasan dirinya kaya cincin, kalung batu palajau (kalung baparmata kristal ), galang tangan, galang batis, anting-anting, pupur awan macam-macam sarabanya…..

Dalam tahun 60 an , masa sabalum mananam banih dua kali satahun, jarang banar tadangar orang aruh pangantinan dalam sakampung ( saparit ). Tagal , bila hudah baubah musim mananam banih dua kali satahun, sasain karaplah orang aruh pangantinan. Bahanu dalam samusim ada saekung atawa badua aruh pangantinan dalam sakampung ( saparit ). ( Babeja banar masa wahini . Ulun suah disaru orang aruh pangantinan sampai 12 tampat matan sambilan kampong, dalam sahari. Kempes pang paket !.... )

Tahu luko sababnya ? Jadi kada payah ulun mamadahkan lagi..…

Orang nang paling rame bila ada orang aruh pangantinan ( salain pangantin nang badua tu laaa… ) ialah kumpulan kakanakan. Lalaki bibini. Ulun masa tu hanyar sakulah randah lagi di Sakolah Malayu Parit Sambilan , Sungai Ganal .

Ramenya bukan apa ah. Bila ada orang aruh pangantinan, dapatlah kami batamuan kakawanan saparit atawa lain parit. Sakurang-kurangnya kawan sakulahan. Kawa bamain sapuas-puasnya. Kawitan kada kawa managur lagi dah…( Sabab sebuk mangganie gawian baulah makanan aruh ).

Bilang sabarataan orang Banjar Sungai Ganal amun handak aruh pangantinan musti sebuk baminggu-minggu dahulu. Banyak kulaan datangan manolongi gawian. Tapi ari nang paling wajib datang dua hari . Ari partama disambat ‘ ari lawatan ‘ ( Hari gotong royong ), ari kadua disambat ‘ ari makan ‘ ( Hari jamuan ). Imbah tu malamnya ada pulang karasmin nang disambat ‘ malam bajaga pangantin ‘.

Jadinya, masa-masa tu lah kakanakan rame bamain macam-macam. Ada nang bamain gasing, bamain kalikir, bamain singki, galah panjang, galah cuit, galah rampuh atawa main warek bamban. Amun nang bibini pulang bamain semban ( sarimban ), main pangantinan, main loloncatan, main bamasakan atawa duduk batalimpuh di higa kawitan bibini maniring orang bahiris bawang awan bakupas kantang hajakah.

Kumpulan nang tuhanya pulang ada sauting pamainan istimewa, tautama masa malam ari lawatan awan malam bajaga pangantin. Handak tahulah ?. Pamainannya ialah pakau ! ( Masa tu orang kada pati tahu bamain pakau tu dikira judi. Halal haram kada karuan… . Atawa paling kurang pun, main trop haja ).

Maklumlah, masa tahun-tahun tu handak mancari saekung bagalar ustaz dalam sabuah kampong bilang asa kitah liur !. Nang ada cuma saekung badua orang nang bisa jadi imam sambahyang di surau-surau. Paling tinggi ilmu pun , sakadar tamat balajar kitab Parukunan . Bahasa Arab, sapatah maknanya kada tahu !. Jadi kayapa handak managur orang bamain pakau ?. Dalam tahun-tahun tu jualah banyak tadapat kumpulan-kumpulan disambat ‘ kaki angkong ‘ ( Kaki menurun mendapatkan nombor ekor – waweh ).

Hai….bilang taruk babanar Banjar masa tu !. ( Kada payah dikuya lagi ha leh. Bilang mamalue banar …).

Sabalum sampai ari baaruhan, biasanya tuan rumah mainta tolong dahulu ka kulaan saurang atawa ka kakawanan rapat bacari kayu api hagan bamasak , kayu baulah sarubung awan manukar hatap nipah di pakan Sungai Ganal . Biasanya mancari kayu tu tapaksa masuk ka hutan subalah gambut , tulak ka estet Torkington manukar tampurung atawa mancari kayu bakau di balukar Bagan Sungai Ganal . Gawian ni diulah paling kurang pun satangah bulan sabalum ari baaruhan.

Orang bibinian pulang baminggu-minggu datang mangganie maulah kalambu, maulah bantal , kipas kalambu awan kipas pangantin ( bibinian nang bisa bajajahit la ). Sapalih tu pulang datang manolongi manumbuk tapung, baulah kuih karing, basisimpun rumah atawa napa gawian patut diulah .

Tuan rumah pulang biasanya hudah basadia awan baras nang talah di kilang baguni-guni, manukar hanyam hidup ( Masa tu jarang orang manyumbalih lambu ), hintalu baratus-ratus bigi awan barang-barang dapur kaparluan.

Pendeknya, siapa nang handak aruh pangantinan masa tu, katahuan orang sabarataan dah batangah bulan . Napa kada tahunya, amun sarubung hudah ditajak di halaman atawa di bandang baminggu-minggu !.

Asa ulun jadiam dahulu leh. Kainak manyambungi pulang. Carita pasal aruh pangantinan ni sabujurnya panjang banar. Kanalah dipanggal-panggal haja.

(6) - SEBUK GAWIAN ARI LAWATAN !

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
19 Oktober 2005 / 15 Ramadhan 1426



Ari lawatan, bamulanya gawian handak aruh pangantinan jadi sebuk. Sabarataan papatuhan, ading dangsanak, kulaan jauh parak datangan manolongi gawian. Boleh disambat habis pang saparitan ( sakampungan ) datangan. Lalakian bibinian kada kira tuha anum, tamasuk kakanakan jua, sabarataan datangan.

Ari tu bujur-bujur sabarataan datang handak manolongi tuan rumah. Sapalih nang lalakian manolongi mambalah kayu api atawa maangkut tampurung matan bawah rumah ka tampat pananggahan. Sapalih manalahkan gawian mahatapi bangsal atawa ada nang manyambat sarubung . Sapalih maangkut banyu hujan awan tim minyak gas matan rumah papatuhan subalah manyubalah, hagan bamasak nasi awan lauk ari esuk ( Masa tu banyu paip balum ada di kawasan bandang Sungai Ganal ). Sapalih pulang ada nang manabang pohon nyiur babarapa batang , maambil humbutnya hagan diulah lauk makan tangah hari tu.

Nang bibinian pulang sebuk bahiris bawang, kantang, timun awan sarabanya di barumahan, atawa di bangsal pananggahan mamasak lauk. Sapalih bibinian baulah kuih wajik, kuih loyang , mamasak nasi pulut, bahulu atawa kuih karing lain. Mana anak-anak dara pulang sebuk manggantung kalambu pangantin, mamasang dinding tambal, maulah palamin awan macam-macam lagi di atas rumah.

Pendeknya sebuk pang sabarataan matan baesukan sampailah ka patangnya !.

Sapalih katurunan Banjar pulang ada adat mandi bapapai patang ari tu. Bakal pangantin lalaki tapaksalah datang badua batiga awan kakawanannya, sabab handak mandi bapapai baimbai awan nang bakal pangantin bibini ! .

Kayapa caranya mandi bapapai tu ?

Biasanya mandi bapapai diulah di halaman rumah. Ditajak ampat batang tihang kayu atawa paring, sasadangan haja ganalnya. Ganal kawasannya labih kurang dua dapa pasagi. Tihang tu diandaki pulang awan hatap matan kain lapas bibinian. Antara tihang-tihang, di kancangi awan banang gadung. Babarapa tingkat. Imbah tu, banang-banang tadi diandaki pulang awan bubungaan nang diulah matan daun nyiur ( Amun suah maniring balai orang Hindu bakawinan, macam tulah labih kurangnya ! ).

Bila parak ari sanja, bakal pangantin lalaki awan bakal pangantin bibini disandingkan dalam ‘ balai ‘ tadi mamakai pakaian basahan. Nang bibini mamakai kain kakamban haja, kada batudung kapala . Nang lalaki pulang batapihan palikat, mamakai baju parak haja , kada mamakai kupiah . Sabarataan orang nang ada maniringi, sambil basorak kasukaan…

Biasanya nang mamandie badua bakal pangantin di balai tu , bidan di kampong tu pang. Banyu hagan pamandian pulang diambil matan tujuh buah talaga atawa sumur Sabalum dimandie, bakal pangantin tu dibawa bajalan baimbai , bakuliling balai tujuh kali. Imbah tu hanyar disandingkan di atas kursi, tarus di papai awan banyu mayang pinang dara . Imbah mandi, pakaian disilihi awan nang karing . Hanyar dibari makan bubur merah bubur putih. Supaya babarkat awan jauh matan ganggunan sagala hantu setan sapanjang aruh pangantinan kainak (?).

Cara mandi bapapai ni pulang ada babeja-beja maikut katurunan antara suku Banjar . Sapalih ada nang mamakai sapasang kain kuning ( kain aliran ) , balaung jua kuning awan bakaris. Nang bibini jua mamakai kain kakamban kuning. Wadai sasadi pulang diulah sampai 40 macam . Sarabanya wadai ada, tamasuk wadai cakudok awan pais pisang !.

Napa diulah orang ari lawatan subalah malamnya ?.

Orang lalakian subalah malam kabiasaanya kadada apa-apa gawaian barat. Kacuali manolongi mamasang lampu gaslen di barumahan, di sarubung, di rumah atas atawa di dapur. Imbah tu , bapandiran haja sampai tangah malam ( Masa nilah ada nang mambuka daun trop !.... ). Nang bibinan pulang auran manalahkan gawian bagiling rampah atawa maulah kuih patang tadi. Sapalih auran bajarang hintalu hagan bahatam esuk.

Bakal pangantin bibini di mana masa tu ?.

Pangantin bibini malam tu biasanya sebuk digosoki oleh nang kakawanan awan ‘ pamanis ‘ pangantin ( Ulun kada pati tahu napa ramuannya – Bandanya kaya tapung bacampur awan janar . Bila digosok ka kulit, sagala daki habis tagulung. Kulit gin jadi ka kukuningan bila imbah digosoki ). Imbah tu hanyar bidan manggundul/ maukir alis mata awan cacantung supaya kalihatan labih bungas lagi, angkuhannya. Akhirnya, hanyar bakal pangantin bibini tu mamakai pacar ( inai ) di sunyaan jariji tangan kiwa kanan, tamasuk jua di jariji batis awan pinggir talapak . Samalaman pang kada kawa guring !. Takutan pacar marikit ka tampat lain, salain tangan awan batis napa…..

Bah, bilang taruk pang bakal pangantin bibini 'dikarjakan' orang !. Tagal, dimapatuai…..hakun kada hakun , suka kada suka, tapaksalah maikut adat yang hudah dipakai turun tamurun tu. Awak saurang handak kawin napa !....

Tagal sudahnya sasain mamaraki tahun 70 an, adat nang ulun padahkan di atas tadi sasain mula baubah. Sapalih hudah kada pati dipakai lagi dah. Mandi bapapai gin hudah kadada, bakal pangantin bibini digosoki pamanis gin kadada , bagundul alis mata awan cacantung kada jua. Tamasuklah bainai jariji tangan awan batis . Sababnya, bakal pangantin bibini labih suka tulak ka pakan Sungai Ganal atawa ka pakan Sabak baulah set rambut saurang . Lagi paruna, lagi nyaman jer…..

Sunyaan nang ulun padahkan di atas, kada suah ulun batakun ka sisiapa masa tu. Kanapa diulah kayaitu, kanapa diulah kaya ni. Ada mata ditiring haja….Maklumlah , ulun ni kakanakan lagi. Handak batakun kakawitan saurang napa sabab musabahnya diulah , kaluko kana sariki. Handak batakun ka kakawanan sabaya pulang , dua kali lima haja jua awan ulun nih….

Cuma, bila hudah tuha wahini hanyar ulun tapikir adat-adat Banjar tu sabujurnya banyak pang nang ‘ kada pati bujur’ di sisi agama Islam. Banyak maulah khurafat, maniru ulahan bangsa kada Islam. Mambuang masa awan maninggalkan sambahnyang wajib, auran maulah gawian tu . Mana kadanya ?. Ulun maniring bilang sabarataan orang nang taumpat di situ kada saekung nang sambahyang saharian samalaman. Tuha anum , sama haja !.

Ada nang tabiasa sambahyang di rumah pulang , bila sampai ka rumah orang aruh , taumpat jua kada sambahyang saharian samalaman. Alasannya : Amun sambahyang di rumah orang aruh, kainak disambat orang awak kaya paalimnya, jer !. ( Sunyaan pakara ni balaku sabab masa tu orang kita Banjar sakadar maikut agama ‘ katurunan kawitan ‘ . Kadada balajar di sakolah Agama nang khas….Ada nang balajar sakolah agama, sunyaan magun kakanakan lagi – kaya ulun awan kakawanan lain )

(7) - TIGA ACARA’ WAJIB ‘ WAYAH ARI MAKAN

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
20 Oktober 2005 / 16 Ramadhan 1426


Bila sampai masa ‘ari makan’ , tiga pakara kaya ‘ wajib ‘ atawa musti diulah dalam aruh pangantinan orang Banjar. Partama pangantin musti bahatam Quran, kadua ada jamuan makan nasi , katiga pangantin musti basanding. Sabagai acara tambahan, musti ada pulang dipasang mekropon saharian samalaman di rumah tu . Amun kadada mamasang mekropon di rumah , tantu dah disambat kaya maaruhkan orang mati, jer !.

Manyambat acara bahatam Quran , tu pang sababnya pangantin orang Banjar masa tu musti bisa mangaji sampai hatam Quran. Baik pangantin lalaki atawa bibini. Amun pangantin bibini takana uzur, kanalah nang adingan manggantie.

Mahabarkan tantang mekropon pulang, biasanya orang-orang nang datangan pada ari samalam – ari lawatan – bataiyan ampat lima kupang saekung hagan menyewa mekropon, sacara manjual rokok sambil badarma . Sewa mekropon masa tu kada mahal bangat. Labih kurang RM 20 haja sahari samalaman. Biasanya mekropon nang harat di sewa orang pangantinan, mekropon bat Haji Sambilang matan Sungai Pulai. Orang barabut menyewa batnya , sabab bunyinya nyaring sampai dua batu magun haja kadangaran !.

Lagu-lagunya pulang boleh dikatakan sunyaan lagu-lagu Arab. Di antara lagu yang harat masa tu ialah: Ya gamil-ya gamil, Way yak , Syamrah ya syamrah,

Al ‘asfuri , Ahbabina ya aini ( sahibar manyambat saikit ).

Pada ari makan tu jua sabarataan nang datang , kada kira kulaan atawa kada, datangan mambawa buah tangan mambari ka tuan rumah. Ada nang mambawa hayam jagau, hayam dara, baras, gula, tapung, hintalu awan sarabanya.

( Hagan manambahi tutukaran barang nang hudah disadiakan tuan rumah ).

Biasanya labih kurang pukul sabalas mambawa ka tangah hari, diadakan majlis bahatam Quran oleh pangantin. Bahatam ni di hadapan palamin, di atas rumah . Mamakai mekropon . Panuh higa mahiga awan bunga hintalu nang ditajak di nasi pulut kuning.

Bila pangantin sampai haja mambaca : Alam tarakai…. ( Awal Suratul Fiil ) maka sunyaan kakanakan , tamasuk jua nang kawitan barabut-rabut maambil bunga hintalu tu. Lakas-lakas mangupas hintalunya , tarus dimakan masa tu jua, sabalum habis Suratul Fiil dibaca oleh pangantin . ( Angkuhannya, hagan panarang hati kakanakan mangaji Quran – Di mana dapat patua tu, ulun gin kada tahu jua !….. )

Nang mambari lilihan, ada suah bajadian saekung kawitan sabab tatalu lakas banar manyuapkan hintalu ka muntung nang anak, nang anak pulang balum sawat managuk, tarus nang anak tu kasadakan . Nasib baik kada pengsan . Jaka tidak jadi carita !.....

Ulun handak bahabar tantang makan pulang. Aruh pangantinan orang Banjar ni balainan pada aruh orang Jawa. Aruh pangantinan Jawa, datang makannya baincitan. Matan tangahari sampai ka patang. Tagal, makan aruh pangantinan Banjar diulah sakali arung haja. Kira-kira lingkungan tangah hari. Siapa datang awal atawa datang lambat pada masa tu, alamatlah kada makan !. Tu pang sababnya , baesukan ‘ari makan’ hanyar handak bamula manyumbalih hayam, bamasak lauk, bamasak nasi awan sarabanya sampai parak tangah hari, salajur makanan.

Sabalum makan tangah hari – imbah pangantin bahatam Quran – biasanya diadakan majlis basanding. Dua kali. Sakali basanding di halaman, sakali di atas rumah. Basanding ni boleh dikatakan kaya wajib diulah masa tu. Amun kada diulah, ada pang pananggah nang mogok atawa ada pang piring , cawan nang singhaja dipacahkan !.

Acara basanding ni pulang ada nang diubah masanya ka subalah patang haja, imbah waktu Asar ( Ikut pasatujuan pangantin lalaki awan bibini ). Tujuannya supaya nyaman kada tapadasak amun pangantin lalakinya datang matan jauh. Kaya datang di subalah kawasan Pasir Panjang atawa kawasan Gaduma

( Bagan Nakhoda Omar ) atawa Sungai Air Tawar. Handak datang subalah tangah hari kaluko kada sawatan napa. ( Jalan kada pati baik, babasikar pulang datang…. )

Sapanjang majlis aruh pangantinan, boleh disambat acara basanding nilah nang jadi acara paling rame. Sampai kabanyakan orang bibinian kada handak bulik ka rumah ( walaupun imbah makan ) amun balum lagi maniring pangantin basanding !. Tamasuk jua orang nang anuman…( Pasalnya dapat paluang hagan batitiringan antara anak teruna awan anak dara , sambil maniring pangantin basanding, tahulah ! ).

Pakaian pangantin lalaki masa basanding siang biasanya mamakai baju sapasang Malayu, basampin awan bakaris di pinggang. Bakupiah tarbus atawa kupiah hirang diandaki rantai amas barumbai-rumabi. Pangantin bibini pulang mamakai baju kabaya atau baju kurung. Di kapala pulang dipakaikan mahkota baparmata bagirap-girap.

Amun subalah malam basanding , pangantin lalaki biasanya mamakai baju kot. nang bibini pulang mamakai gaun. Ada haja jua pakaian pangantin bibini nang maniru pakaian sari Hindu ! .

Sambil mairingi pangantin lalaki datang, rombongan tu biasanya manyalukut marcun dahulu. Kalatoian bunyinya. Sapalih ada nang menambak sanapang ka atas. Tanda pangantin hudah sampai. Imbah tu , pangantin bibini pulang kaluar diiringi rombongan, manyalukut marcun atawa menembak awan sanapang jua !. Gigir pang masa tu. Mana bunyi marcun, mana bunyi sanapang, mana pulang bunyi kakanakan basorak !. Rame ! Rame !.....

Sampai di kuala tungkaran rumah pangantin bibini, pangantin lalaki diusung ka bahu oleh ‘ panglima ‘ rombongan tu . Pangantin bibini jua diusung ka bahu ( Biasanya lalaki kulaan pangantin bibini nang taparak – mamarina atawa dangsanaknya ). Pangantin badua tadi sambil diusung, tarus batamuan di tungkaran. Sabalum pangantin lalaki awan bibini basalaman, tukang-tukang usung tu tapaksa basilat dahulu ( Maka talintuk-lintuklah pangantin nang diusung dibahu tadi ! ). Imbah tu, hanyarlah pangantin tu kadua-duanya di bawa manuju tampat pasandingan di halaman.

Masa basanding di halaman tulah orang bagilir-gilir manyilati. Matan subalah pangantin lalaki awan matan subalah pangantin bibini. Sabalum basanding di atas rumah pulang, pangantin lalaki awan pangantin bibini disuruh manjajak hintalu hanyam . Lakonnya supaya lakas dapat anak kainak ! ( Bilang mangaramput haja gawian ! ).

Bah panjang banar caritanya leh. Ada lagi carita pasal basanding subalah patang awan basanding subalah malam…..Handangi ulun mamadahkan andudi.

(8) - PANTUL AWAN MALAM BAJAGA PANGANTIN

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
25 Oktober 2005 / 21 Ramadhan 1426



Bahari, siapa-siapa nang handak jadi pangantin tapaksa maulah banyak pasiapan. Amun nang lalaki , pakaian musti banyak di sadiakan. Amun kada banyak, tapaksa pang mainjam ka kawanan hagan mamanuhi bet pangantin. Nang bibini pulang tapaksalah mainjam barang-barang amas hagan dipakai masa basanding, tarus hagan masa tulak bajalanan ka rumah mintuha .

Sunyaan ni timbul pasal adat orang Banjar kada mau kalah pada orang lain. Nang kawitan pulang amun aruh pangantinan basaruan habis saparitan. Kada mau kada sapanggal-sapanggal parit. Supan jer . Jadi, tapaksalah bajual pakulih banih samusim habis-habisan. Ada nang tapaksa pulang tulak ka kadai pajak gadai !.

Ulun handak mamadahkan ka kakanakan wahini kayapa adat handak baungah-ungah bajadian masa malam ‘ bajaga pangantin ‘ tu. Tagal sabalum tu ulun handak mamadahkan sahuaran karasmin Banjar masa pangantin basanding nang balum habis dipadahkan dalam coretan tadahulu.

Ada sauting karasmin Banjar bilang mambari lilihan siapa haja nang maniring. Karasmin tu disambat ‘ pantul ‘ . Inya diulah biasanya masa pangantin basanding subalah patang.

Pantul ni amun handak tahu ialah kumpulan orang nang mamakai pakaian sarabaneka. ( Basa Malayu ‘ Pakaian Beragam ‘ ). Biasanya nang jadi pantul tu sunyaan kakanakan anum lalakian . Ahli kumpulan pantul tu, tapulanglah handak barapa orang banyaknya. Ada nang batujuh balapan orang , ada nang labih lagi pada itu. Sunyaan pantul tu mamakai pakaian-pakaian nang mambari lilihan siapa haja nang maniring.

Contoh, ada pantul incaan kaya orang bibini tagal mamakai baju kutang diluar baju. Ada pulang nang basalawar rabit diburit. Ada mamakai karis incaan. Ada pulang nang basisingut panjang sabalah parut burui. Macam-macam ada !.

Bila pangantin sabujurnya sibuk handak datang basanding, pantul-pantul tu mulalah jua kaluaran saekung-saekung matan padang tagah. Umpatan juga angkuhannya handak maniring pangantin. Biasanya orang banyak kada karasaan pantul tu kaluaran. Tapi bila babunyi gandang tim buruk atawa pariuk tumbus dicatuk-catuk , hanyar orang tahuan. Orang pun mula gigir tatawaan !.

Pantul-pantul tu pulang inya maulah jua saurang paarakan pangantinan . Ada pangantin pantul lalaki, ada pangantin pantul bibini. Pakaian pangantin pantul tu sunyaan mambari lilihan orang nang maniring . Imbah tu, pantul-pantul lain umpat jua mairingi pangantinnya sambil basurak-surak , sambil basilat-silat.

Bila pangantin bujur basanding di halaman, pangantin pantul tadi awan pangiring-pangiringnya umpat jua maulah pasandingan di padang tagah di higa rumah. Biasanya masa tulah orang banyak nang maniring pangantin sabujurnya kada karuan rasa lagi, kada karing gusi auran tatawaan maniring kalaku lucu pangantin pantul di padang tagah tadi….

Habis pangantin bujur basanding di halaman, di bawalah naik pulang ka rumah. Masa tulah pangantin pantul marunca-runca handak jua naik ka rumah. Napa lagi ! Gigir pang sabarataan basapih. (Tagal, sabujurnya pangantin pantul tu saja-saja handak manyuruh orang tatawaan banarai !...).

Bila habis haja majlis pasandingan pangantin bujur , pantul-pantul tu sunyaannya tulakan ka tihang licin nang memang diulahkan parak situ. Di atasnya diandaki bamacam-macam barang makanan kaya pisang, kuih salimpat, katupat, hintalu sarabanya ada, tamasuk jua tapih, tuala atawa duit.

Sunyaan pantul tadi masing-masing handak manaiki tihang licin tu maambil barang di atasnya. Masa tulah jua pangantin pantul laki bini balulus pakaian , umpat jua handak naik ka tihang licin. Pendeknya, masa tulah asa ulun kadada siapa nang kada takurihing tatawaan maniring parangai pantul-pantul tu…..Sunyaan nang ada di situ gigir pang !.

Habis dah pasal carita pantul. Ulun babulik pulang handak mamadahkan pasal malam bajaga pangantin tadi.

Malam bajaga pangantin biasanya bamula imbah sambahyang Isyak. Kira-kira pukul sapuluh malam labih kurang. Malam tu rumah pangantin bibini tarang bandarang oleh lampu gaslin. Di tanah , di sarubung sunyaan tarangan .

Majlis bamula awan pangantin basanding dahulu di tanah. Imbah tu hanyar naik ka rumah, tarus pangantin lalaki duduk di anjung. Diapit oleh kakawanannya badua batiga nang ‘ hero ‘. Sabarataan jumputan khas ahli lagu , orang saparitan nang datangan tamasuk orang alim dudukan bakuliling rumah.

Majlis dimulakan awan mambaca Barzanji. Sapalih kampung ada nang manyuruh pangantin lalaki mambaca rawi pamulaannya ! Tu pang pasalnya pangantin lalaki bahari tapaksa balajar mambaca Barzanji dahulu sampai bisa sabalum kawin . Takutan disuruh mambaca Barzanji pamulaan napa ! ( Amun kada bisa mambaca Barzanji, malu pang saumuran hidup katahuan orang ! ).

Bila sampai masa marhaban, pangantin lalaki masuk ka bilik pangantinan. Di situ pangantin bibini ada badua batiga awan nang kawan mahadang. Cagaran handak basilih pakaian, angkuhannya. Tagal, sabujurnya handak maambil paluang mula batugaran awan bini banarai, tahulah !. Nang bini gin umpat manolongi nang laki maungkai pakaian dalam bet, manjulungi. Imbah tu malipatkan baju nang dipakai tadi…..Maka mulalah pangantin bataguran, takurihingan . Hai, rame pang !....

Habis basilih pakaian, sadang orang imbah marhabanan di luar, pangantin lalaki kaluar pulang duduk di anjung. Sampailah masa makan duduk dianjung tu. Imbah makan, pangantin masuk pulang ka bilik pangantin. Basilih baju lain sambil bataguran pulang awan bini di bilik pangantinan . Hei.. rame lah masa tu !.

Imbah makan malam tu, orang nang tuha-tuha bulikan ka rumah masing-masing. Tinggal jumputan khas ahli-ahli lagu awan nang anuman di anjung. Masa tu bamulalah majlis balalaguan. Biasanya baampat balima jumputan mambaca Quran dahulu. Wakil pangantin lalaki gin di jumput jua mambaca Quran masa tu. Imbah tu baqasidah bamapat balima pulang , tamasuk wakil pangantin lalaki jua.

Labih kurang pukul satu atawa pukul dua tangah malam, majlis barehat nginuman awan makan wadai karing. Masa tu pangantin masuk pulang ka bilik. Basilih pakaian awan bataguran .( Jer kakanakan wahini TST – tau sama tau ! ).

Imbah tu majlis balalaguan disambung pulang awan lagu-lagu Arab. Lagi nang harat masa tu di antaranya: Ya Gamil- Ya Gamil, Waiyak , Al ‘asfuri, Syamrah ya syamrah, Ya Mahmood, Ya zahratan ( Sahibar manyambar sapalih haja ).

Bila parak waktu subuh, hanyarlah majlis balalaguan habis. Masing-masing mata bangkor kada guring samalaman. Orang jumputan ahli lagu gin bulik jua. Dapatlah ‘ hadiah ‘ duit lima ringgit saekung. Amun jumputan tu jauh datang, kaya matan Pasir Panjang, Sungai Air Tawar atawa di lain, dapatlah sapuluh ringgit saekung !.

Bila orang sunyaan hudah bulikan, pangantin lalaki awan nang kakawanan jadi pangapit badua batiga tadi gin mula barabahan di anjung rumah. Guringan sampai baesukan !. Pangantin bibini gin kaya itu jua. Mata mangantuk banar, tarus guringan di bilik pangantinan……..

(9) - ADAT BAILANG KADA DIHIRANI LAGI

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
26 Oktober 2005 / 22 Ramadhan 1426.

Pangantin orang Banjar bahari, sahari dua barehat di rumah imbah kawin, lalu dibawae oleh nang mintuha subalah bini tulak bajalanan ka rumah bubuhan atawa kulawan taparak. Ka rumah ading dangsanak awan mamarina paninian. Adat bajalanan tu disambat ‘ bailangan ‘. Tujuannya, supaya pangantin lalaki nang hanyar jadi kaluarga subalah pangantin bibini, dapat bapinanduan awan bubuhan atawa kulaan subalah pangantin bibini tadi.

Bila pangantin bibini datang ka rumah mintuhanya, kayaitu jua dibawae oleh mintuha tulak bailang ka rumah kulaan subalah nang laki pulang. Jadinya, sabarataan kulaan subalah pangantin lalaki awan bibini bakatahuan kaluarga masing-masing.

Adat ni memang bagus diamalkan. Tagal pangantin wahini kada lagi pati mahirani adat kaya itu. Tu pang salah sauting sababnya wahini ikatan kaluarga orang Banjar kada pati rakat lagi kaya bahari.

Pangantin wahini jangankan handak bailang ka rumah mamarina paninian, bahanu ka rumah dangsanak subalah bini atawa dangsanak subalah laki gin kada tulak. Sahari imbah kawin, hudaham mancipul bulik ka tampat pagawian di bandar !. Imbah tu lima anam bulan andudinya pulang hanyar bulik mancarie mintuha adingan. Jadi kaya apa handak rakat kaluarga ?.

Ada nang batakun, bahari orang jadi pangantin bakatahuan orang saparitan biar gin kawin hudah babulan-bulan, tagal wahini kada lagi. Kanapa leh sako ?.

Pada pandapat ulun ada babarapa sababnya. Partamanya, kaya yang disambat di atas tadilah. Pangantin bahari katahuan orang pada jadi pangantin sabab rahat tulak badua-duaan babasikar (atawa awal tahuan 70 an tulak bamotosikal) awan nang bini, diiringi oleh nang mintuha bailang ka rumah kaluarganya. Jadi amun kada sakali, dua tiga kali tulak bailangan tantu hudah kita batamuan awannya. Tahulah si anu tu pangantin….

Nang kaduanya pulang, pangantin bahari bila jadi pangantin bilang papak jariji tangan awan batis diandaki awan inai. Jadi, amun kita batamuan ada bibinian nang jarijinya bainai, tantu hudah inya hanyar kawin ! . Inai tu pulang bilang babulan-bulan hanyar mau hilang, tahulah .

Sabab nang katiga pulang, bahari dalam saparitan atawa sakampungan bilang sunyaan orang bapatuhan ( Sabab orang kada pati banyak, lagipun jalan mahantas di kampungan kadada kaya wahini ). Bila ada saekung orang hanyar datang badiam di situ – jadi pangantin - makanya sabarataan orang di kampong tu tantu manangguhi : Ni minantu si anu, si anu jer .

Salain tu ulun manangguhi jua, bahari kada kaya wahini lalakian awan bibinian bilang bebas baduan tulak ka mana-mana. Masuk kampong , kaluar kampong orang. Jadi, kada katahuan siapa orang hanyar , atawa siapa orang lawas di kampong tu. Kada tahu jua orang tu pangantin atawa kadanya. Handak ditangguhi pangantin, kadada tatiring bainai jariji tangan atawa batisnya . Duduk di morosikal pulang bilang marikit awak !. ( Pangantin bahari, sanunuhan umpat laki di basikar atawa di motosikal, jauh duduk di hujung ancak. Takutan tagatuk laki !) Jadinya, lakaslah orang tahu pada inya tu pangantin hanyar. Bujur luko ?.

Sahuaran lagi ulun handak manyambat di sini. Pangantin Banjar bahari bagus banar bapakaian amun imbah kawin. Nang laki bakupiahan tulak ka mana-mana awan bini. Nang bini pulang bakutung panjang, Liput muha ditudungi. Cuba pangantin wanihi !. Pakaian nang dipakai sama awan pakaian nang dipakai oleh orang biasa kada jadi pangantin. Salah-salah langkah, tabaik orang nang mambawa pangantin bapakaian pada pangantin nang sabujurnya ! .

Jadinya, tu pang kaluko maka pangantin wahini di sambat kaya ujar orang bahari ‘ kada baalis ‘ atawa kada ‘ berseri ‘ ujar orang Malayu. Tagal dimapatuai, jaman hudah baubah. Kada kawa lagi kita handak manyanggahi…..

Hagan pangatahuan kakanakan wahini nang kada marasani jaman tahun 70 an ka bawah, ulun handak mamadahkan saikit pasal pasiapan bibinian Banjar sabalum jadi bini orang , kayaitu jua pasiapan lalakian Banjar sabalum jadi laki orang.

Di antara syarat bibinian ( anak dara ) bahari sabalum kawin, inya musti tahu bamasak nasi lauk, bisa jua baulah tikar bakul, bisa jua mamukung ading nang halus, bisa tatatapas pakaian awan bisa jua mangaji Quran. Sunyaan syarat tu hagan kahidupan laki bini supaya kada timbul napa-napa masalah bila hudah kawin baanak bacucu kainak.

Di antara syarat nang lalakian pulang ( anak taruna ), inya musti tahu bagawi bacari duit, bisa mangaji Quran, bisa mambaca Barzanji, bisa badoa salamat atawa batahlil, bisa jua ilmu agama nang lain – sipat dua puluh, awan tahu juga saikit-saikit ilmu tatawar kakanakan manangis, tatawar kahantuan atawa nang lainnya.

Amun kita lihati syarat-sayarat di atas, memang jauh banar babeja awan wahini. Boleh jadi, kayaitulah sababnya makanya orang bahari bila haja kawin, bilang jarang banar kita tadangar inya bacaraian. Kada kaya wanihi, orang nang kawin parak sama banyak awan nang bacaraian jua !.

Lagipun, amun bujur-bujur dipatuhi syarat-syarat nang dipadahkan di atas tu, kada timbul si laki sarik ka si bini , pasal bini lambat bamasak. Atawa anak aur manangis haja….Nang bini pulang kada timbul sarik ka laki pasal kahabisan baras di dapur. Kahabisan duit hagan duit balanja anak ka sakulahan, atawa sabab-sabab lain lagi.

Adat Banjar sabalum kawin kaya bahari tu, bagus banar amun kakankan anum wahini maambil ingatan . Mana nang kada bisa mangaji Quran, mangaji dahulu sampai khatam. Nyaman bila ada anak, saurang pang nang maajari anak mangaji Quran. Kada aci sarah ka orang lain haja. Tahu jua ilmu agama, supaya kawa maajar bini amun tabarung dapat bini nang kada suah sakolah agama.

Dalam khutbah nikah nang rahat disambat oleh jurunikah wahini , manyambatkan lalakian tu jadi katuha rumah tangga. Nang bini jadi pambantu haja. Bila nang laki bisa mamimpin rumah tangganya, makanya rumah tangga jadi aman damai. Anak-anak gin kainak jadi anak nang soleh. Paasian papadahan kawitannya.

Jadiam dahulu carita pasal bakawian ni . Andudi ulun cuba mamadahkan pulang adat-adat orang kita Banjar nang lainnya hagan sabarataan , tautama hagan kakanakan anuman.

Nah , baisur dahulu lah !.

(10) - ARUH TULAK BALA DI PASIMPANGAN

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
27 Oktober 2005 / 23 Ramadhan 1426.



Samasa orang Banjar di Sungai Ganal maulah bandang sakali satahun, boleh disambat tiap parit atawa kampong maulah aruh tolak bala sabalum turun samai. Inya diulah kada oleh orang Banjar haja, taumpat jua orang Jawa awan orang Malayu. Matan Parit 13 Bagan Tarap, sasain basasar ka Parit 12, Parit 11, Parit 10 sampailah ka Parit Satu ( kunci air ganal ) pahabisannya.

Amun ditiring sakali imbas, maulah aruh tulak bala tu saja baik Tujuannya supaya bandang musim di hadap kada bapanyakit, dapat pulang hasil banih nang tabaik pada musim sudah. Tagal, amun ditiring matan ajaran agama Islam, di situ kaya ada paulahan baangsur syirik . Napa tidaknya, amun aruh tu baulah hayam baparapah, makanan macam-macam , imbah tu diandaki pulang di ancak batujuan hagan mambari makan hantu !.

Tagal munasaba haja dangsanak kai. Masa tu orang nang paham tantang agama Islam bilang saikit banar. Tu gin cuma tuan-tuan guru nang suah balajar di pondok. Nang lainnya, boleh disambat hanyar jadi mualaf ! ( Minta maaf ulun manyambat kayaitu. Ulun mambandingkan kaadaan masa tu awan masa wahini , tahulah ).

Tuan-tuan guru nang ada di kawasan Sungai Ganal masa tu di antaranya : Kiyai Haji Ehsan – Kampung Lubok Pusing ( Guru tarikat sulok ), Labai Md. Noor – Kampung Bagan Tarap, Tuan Guru Haji Ismail – Kampung Parit 12, Tuan Guru Haji Ahmad Basir ( orang Malaka ) – Kampung Parit 9, Tuan Guru Haji Karim awan Tuan Guru Haji Ishak – Kampung Parit 6, Tuan Guru Haji Hakim – Kampung Parit 5, Tuan Guru Haji Baha – Kampung Parit 3, Tuan Guru Haji Othman Sidek awan Tuan Guru Haji Ahmad Faqeh – Kampung Sungai Haji Dorani, Tuan Guru Haji Mohd. Yatim ( bakas Kadhi ) – Kampung Parit 3 Sungai Haji Dorani.

Hidin tu pulang amun maajar babacaan di surau atawa masigit cuma tantang ilmu Usul ( sifat 20 ), tantang sambahyang, puasa awan zakat. Talabih harat saikit adalah babacaan pasal Hadis. Hidin gin kada tapi maharung banar paulahan orang banyak nang ada baulah macam-macam tu. Hidin badiam maniringkan haja…

Boleh jadi hidin kada pati managur banar tantang paulahan baangsur syirik tu, pasal masa tu orang kabanyakan hanyar handak mula mamaraki balajar agama Islam. Sakulah Agama tatinggi saikit masa tu hanyar ada di Pakan Sungai Ganal awan Batu 38 , Sabak. Amun talalu karas kaya wahini, mau haja bukahan sabarataan balajar agama, sako…

Naah… talayau panjang pulang ulun nih bacarita !.

Babulik carita pasal aruh tulak bala tadi. Inya diulah samasa parak ari sanja. Kabiasaannya diulah di pasimpangan jalan atawa di kuala parit . Sabarataan orang di parit atawa kampong tu , masing-masing datangan mambawa saraba makanan. Ada nang mambawa pulut kuning, walateh, wadai habang wadai putih tamasuk jua makanan nang lainnya.

Bila hudah takumpulan sabarataan, dibacakanlah doa salamat tolak bala. Imbah tu, makanan nang dibawa tadi dimakan sabarataan di situ sampai habis. Amun ada makanan nang kada habis dimakan , kada boleh dibawa bulik. Ditinggal di situ pang saadanya. Ujar, amun dibawa bulik, kainak balanya kada mau hilang !.

Bila kabanyakan parit-parit kawasan Sungai Ganal hudah baulah aruh tulak bala, hanyar aruh tulak bala pahabisan diulah di kuala kunci air ganal di Parit 1, Sungai Ganal. Aruh tulak bala di situ tabarung banyak orang Malayu nang maulah. Jadi lagilah macam-macam khurafat diulahi , tamasuk ada nang basumbalih kambing hirang, mahanyutkan sampilut ( sasampanan halus diulah matan upih pinang ) ka dalam parit ganal masa ari sanja .Di dalam sampilut tu diandaki bamacam-macam makanan tamasuk walateh banih , pisang barangan, jarum awan banang, diandaki lilin pulang di hadapan di buritan sampilut tu…( Bilang kaya adat Hindu pang amun ditiring ! )

Didangar habar, amun aruh tulak bala di kuala Sungai Ganal parak bagan laut lagi harat ulahannya. Nang maulah tu bakambuh antara orang Malayu awan orang Cina bagan. Nang orang Cina mainta supaya salamatan bagana di kawasan bagan awan jangan diganggu oleh hantu laut. Nang Malayu pulang mainta supaya sunyaan bala atawa hantu di kawasan bandang nang hudah takumpulan di kuala, supaya dapat dihalau jauh ka tangah laut. Kada babulik ka daratan lagi , angkuhannya .

Aruh tulak bala tu pulang habarnya ada saekung bomoh Malayu nang harat datang matan Bagan Datok, Perak. Bapakaian saraba hirang, balaung bakaris. Biasanya aruh tulak bala tu paling kurang manyumbalih saekung kambing hirang. Kapala kambing tu kada magan dimasaki. Inya di cucuk awan kayu panjang , ditajak pulang di pinggir laut sampai buruk saurangnya di situ !.

Bila imbah haja baulah aruh tolak bala sunyaan parit atawa kampong di Sungai Ganal, labih kurang saminggu dua, hanyarlah boleh masing-masing marandam padi banih hagan bamula musim babandang.

Tagal, adat maulah aruh tolak bala di pasimpangan jalan tu sudahnya sasain baubah tahun ka tahun. Hudah ada nang maulah di surau atawa masigit haja bacampur pulang awan babacaan Yasin. Bila sampai musim babandang dua kali satahun, adat aruh tulak bala sasain kadada lagi diharungi oleh orang Banjar, Jawa awan Malayu nang baulah bandang.

Asa ulun babarapa sabab maka jadi kayaitu. Partamanya, orang nang jadi katuha maulah aruh tulak bala tu sasain tuhaan atawa matian. Nang anuman pulang kada pati maharung awan mahirani adat nang kayaitu lagi. Kaduanya boleh jadi kada pati sawatan baulah parabia kayaitu, sabab musim babandang parak antara samusim awan samusim – kira-kira 6 bulan haja. Nang katiganya , anak orang Banjar Sungai Ganal hudah banyak nang balajar di sakolah agama. Hudah ganalan. Tahu sarba saikit hukum ulahan syirik awan bid’ah kaya nang dipadahkan di atas tadi.

Wahini alhamdulillah, paulahan tulak bala bacampur khurafat syirik tu kadada lagi diamalkan orang Banjar. Orang Banjar Sungai Ganal gin wahini banyak nang jadi ustaz maajar di sakulahan Kabangsaan atawa sakulahan agama. Hudah ada nang jadi johan qari mambaca Quran peringkat kabangsaan, hudah ada jadi kadi, hudah ada jadi pangarah di Jabatan Agama Islam Salangor, jadi Pagawai Daerah, , pangarah itu pangarah ini, jadi doktor, jadi loyar. Macam-macam lagi !…..

Pendeknya, boleh disambat wahini amun dilihati pagawai-pawagai dalam bidang agama, di mana haja daerah dalam nagri Salangor, bahamburan pang orang Banjar matan Sungai Ganal . Banjar Sungai Ganal saja harat !.

(11) - MAMUAI SAMANGAT BANIH

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
30 Oktober 2005 / 26 Ramadhan 1426.


Padatuan, paninian atawa kawitan orang Banjar nang tuha-tuha bahari parcaya banih tu ada samangatnya. Ujar, samangat banih amun diharagu bujur-bujur apa lagi amun dihormati satiap musim babandang, paulihan babandang sasain banyak tiap musim. Barakatnya gin batambah pulang.

Tu pang asalnya bila imbah haja musim batanam banih, orang Banjar maulah aruh wadai kiping. Sunyaan kaluarga dangsanak awan papatuhan nang parak disuruh datangan. Manggalapung baimbai. Manggiling wadai kiping kada kira orang tuha atawa kakanakan. Bila masak wadai kiping , dibacakan doa salamat. Sabarataan marasa….

Bila mamulai mangatam banih masak pulang , baras hanyar diaruhkan salajur manyalamat samangat banih. Mana nang kada sawatan maaruhkan baras hanyar, baras tu disadakahkan ka orang-orang alim di kampong tu. Biasanya ka paguruan mangaji Quran atawa ka tuan-tuan guru.

Adat nang disambat tadi manyababkan salah sauting punca orang Banjar santiasa rakat dalam kaluarganya. Nang anuman hormat ka orang nang tuha-tuha. Nang tuha pulang kada kalumpanan ka nang anuman dalam banyak hal.

Salain ‘ adat ‘ nang ulun sambat di atas , ada lagi babarapa adat orang Banjar nang suah ulun maniring. Adat tu disambat ‘mamuai samangat’ banih sabalum mamulai batanam.

Biasanya sabalum bandang mula ditanami awan anak banih, samada batanam cara saurang atawa cara badarau, ampunya bandang tu mancabut dahulu satampang anak banih matam wadah radihan. Dipilih tampang anak banih nang harat, nang hijau daunnya atawa nang kada bahulat.

Imbah sambahyang Asar, ampunya bandang tu tulak ka tangah-tangah bandang awan kuku kambing sabilah. Imbah babacaan ayat-ayat ( Ulun kada tahu napa nang dibaca, sama ada ayat Quran , salawat atawa nang lain ) , ampunya tanah tu mamulailah mananam sarapun-sarapun banih tadi sambil muntung babacaan, sampai satambang banih tadi habis ditanam sunyaan. Ulun maniring biasanya barisan tanaman anak banih tu diulah ganjil kiraannya.

Sapalih ada jua ampunya tanah bila imbah mamulai batanam anak banih tadi, ditajak pulang sabatang haur kuning atawa sabatang pohon kambat di tangah-tangah barisan anak banih tadi. Ada jua nang maulah parapinan ganti haur kuning atawa daun kambat . Ujar, kagunaannya supaya hulat kada mamakan banih nang ditanam dalam bandang tu sampai inya babuah masak.

Ari esuknya atawa bila-bila haja, hanyarlah gawian batanam anak banih di bandang tu boleh disambung sampai talah sakapingan. ( Kira-kira amun adat orang wahini, bolehlah disambat ulahan marasmikan gawian, luko ) .

Bila talah batanam bandang sakapingan atawa dua kaping ( Sakaping tanah bandang biasanya saluas tiga ekar ), hanyarlah ampunya tanah tu maulah aruh wadai kiping, kaya nang ulun sambat di awal pahabaran tadi.

Ada lagi sauting adat nang diulah oleh orang Banjar, nang ulun suah maniring. Biasanya ‘ adat’ tu diulah samasa banih mula tian bini ( Batang banih hudah mula kaluar bigi banih ). Inya diulah imbah sambahyang Asar jua mambawa ka ari sanja.

Ampunya tanah awan pakaian basahan babandang tagal mamakai kupiahan ( Kada mamakai tanggoi kaya sarajinnya ) , bajalan di paranggan mangulilingi bandang sambil babacaan . Bahanu tangan kawai-kawai ka tangah-tangah bandang ( Boleh jadi jua sambil mahalau burung . Sabab masa babandang sakali satahun, burung pipit awan burung siak banyak mamakan buah banih nang mula kalacungan ).

Bila buah banih di bandang hudah mula banyak manguning hujung pulang, biasanya ampunya tanah manyaru orang nang alim atawa tuan guru datang maniring banih di bandang, maulah taksiaran agak-agak barapa gantang paulihan banih musim tu. Tujuannya, bila mula haja mangatam kainak , banih nang pamulaan dikatam tu dapat lakas diasingkan, hagan mambayar zakat banih musim tu .

Sabahagian banih nang hanyar dikatam tadi ditumbuk awan lasung atawa diantar ka kilang banih. Baras hanyar tu pang nang diaruhkan saikit hagan manyalamat atawa disadakahkan sacupak dua ka orang alim atawa paguruan mangaji Quran. Sapalih ada jua nang mangatami banih nang hanyar masak tu , diulah hagan amping baras. Amping baras tu bahanu diulah sapiring haja , imbah tu hanyar diatari ka rumah paguruan mangaji Quran minta dibacakan doa salamat baras hanyar.

Hagan kulaan nang kada suah tulak ka Sungai Ganal, ulun handak mamadahkan pulang sauting adat mairik banih nang disambat ‘ baahoi ‘. Masa musim mananam banih sakali satahun di kawasan Sungai Ganal, gawian baahoi ni bilang rahat banar diulah orang Banjar. Rame ! Tahulah amun maniring….

Musim babandang sakali satahun, banih nang hudah dikatam awan ranggaman diikat-ikat sacakalan manjadi ‘ gamaian ‘. Gamaian tu dilonggok dahulu di bawah rumah , sampai baratus-ratus gamaian banyaknya sabalum diirik.

Bila sampai masa handak mairik banih , biasanya ampunya bandang basaruan ka kakanakan lalakian anum di kampong tu mainta tolong mairik gamaian banih tadi. Masanya ari malam. Pupuluranya pulang bahanu cuma bubur kacang awan biskut karing haja. Tagal ada jua nang mambari makan nasi baras hanyar. Lauk nang biasa ikan garih sapat atawa haruan barandang awan gangan lamak waluh haja.

Tampat maulah baahoi tu di halaman rumah nang rata tanahnya. Ratih-ratik disapu dahulu supaya jangan tamasuk ka banih nang talah diiirik kainak. Lampu gaslin dipasang di tangah-tangah halaman sauting atawa dua .

Sabalum baahoi, gamaian di bawah rumah tadi dikaluarkan dahulu, dilonggok kaya bubusutan di tangah halaman. Saikung atawa badua biasanya kakanakan halus baumur 12 tahun ka bawah , disuruh manimbai gamaian banih masa baahoi kainak.

Sunyaan orang anuman nang datangan tadi ( biasanya labih pada 10 orang ) bajalan kaya orang bajoget bakuliling busut gamaian tadi sambil batis manjajaki gamaian banih nang ditimbai oleh kakanakan nang kagana di atas busut gamaian tadi ( kaya orang tawaf di Makah ).

Sambil bajalan kaya orang bajoget tadi , masa tulah masing-masing babalasan pantun. Ada babarapa rangkap pantun nang ulun ingat rahat disambati orang masa baahoi :-

Ungut-ungut burung pialing,

Inya bapadah tulak ka Judah;

( Lalu disahuti oleh nang kakawanan sabarataan : Ahoi yala ahoi- Ahoi yala

ahoi )

Ungut-ungut piragah garing,

Karindangan diang sopan bapadah.

( Lalu disahuti pulang oleh nang kakawanan sabarataan : Ahoi yala ahoi – Ahoi yala ahoi ).

Imbah tu dijawab pulang oleh nang kakawanan lain :

Inya bapadah tulak ka Judah,

Handak ka Makah pulang salajur;

( Disahuti : Ahoi yala ahoi – Ahoi yala ahoi )

Karindangan diang sopan bapadah,

Kada baduit handak manjujur.

( Disahuti : Ahoi yala ahoi – Ahoi yala ahoi )

Kabanyakan pantun-pantun nang disambati masa baahoi tu bangsa pantun bakait . Jadi nyaman handak bajajawapan. Sapalih pulang ada pantun nang mangaradau kada karuan sambil manyambati orang atawa manyindir haja.

Anggaran sapuluh atawa lima balas minit mairik sambil baahoi tadi, ada saekung manyalawat. Tarus barehat satumat. Nginuman dahulu. Gamaian nang dijajaki tadi diasingkan antara banih awan tangkai banih nang disambat ‘ gayang ‘ atawa ‘ garagai ‘. Imbah tu , bila banih hudah barasih dikaut ka higa, ada pulang saekung manyalawat. Bamula pulang baahoi sambil bapantunan. Kaya itu pang diulah baulang-ulang sampai sunyaan gamaian di bawah rumah habis diirik….

Pahabisan gawian, hanyar sabarataan mamakan nasi atawa mamakan bubur kacang nang disadiakan oleh ampunya rumah. Amun kada habis diiirik malam tu, disambung pulang malam esuknya ( Tagal, kabanyakannya habis diirik samalaman haja. Sampai pukul satu atawa pukul dua malam ! ).

(12) - MANAJAK RUMAH HANYAR

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
31 Oktober 2005 / 27 Ramadhan 1426.



Siapa-siapa ‘ orang luar ‘ amun datang bajalanan ka kawasan Sungai Ganal masa wahini, tantu manyambat orang-orang Banjar nang badiam di bandang sugih-sugih sabarataan. Napa kadanya, rumah batu hudah banyak diulah dalam saparit-saparit. Kurita hunggang-hunggangan di higa rumah. Bahanu ada haja sampai dua bigi kurita sabuah rumah. Amun ari raya pulang, lagiam banyak kurita di halaman. Anak-anak nang bagawi di bandar bulikan mambawa kurita sunyaan napa….

Sambatan orang luar di atas tadi saja bujur. Cuba pian kira: Harga sakaping bandang ( tiga ekar ) masa wahini paling ‘ koman ‘ kada kurang RM 80 ribu. Harga rumah batu pulang sabuah nilainya kada kurang RM 60 ribu. Kurita pulang ada sabuah. Amun harga ‘ second ‘ gin sakurang-kurangnya RM 20 ribu. Barang parabia dalam rumah parak RM 6 ribu ( TV nya , radionya, almarinya, kusyennya ). Amun dicampur sunyaan, hudah barapa ratus ribu ?. Sugih luko orang Banjar tu ?....

Tagal, amun orang luar tulak bajalanan dalam tahun 70 an atawa ka bawah lagi, ngalih handak mancari rumah kaya wahini. Malahan boleh disambat kadada langsung . Nang ada pun sahibar sabigi dua dalam saparit, rumah badinding papan awan bahatap sing. Nang lain-lainnya, ada haja magun badinding papan gapit. Badinding hatap nipah. Hatap rumah pulang, mamakai hatap nipah biasa atawa hatap rumbia .

Walaupun kayaitu, amun ditiring matan rakatnya pulang , orang bahari labih baik pada orang wahini. Amun wahini maulah rumah sunyaan pakai kontrek haja. Papatuhan higa mahiga rumah cuma umpat batakun : Barapa ribu upah tukang rumah ikam tu ?. Imbah tu, dalam sabulan labih bila rumah hudah talahan, umpat maniring banarai lagi !.

Sabalum ni, siapa nang handak maulah rumah – masa tu sunyaan rumah kayu – tapaksa bacari batampah dahulu tukang rumah. Amun di Parit 10, tukang nang harat masa tu Tukang Osman, Tukang Haji Pait, Tukang Tarli, Tukang Mastor, Tukang Haji Aman ( Sahibar manyambat saikit ). Di parit-parit lain pulang kaya di Parit 8, Parit 9 , Parit 11 atawa lainnya sunyaan ada baisi tukang rumah nang harat-harat di situ.

Tukang-tukang rumah tu pulang sabarataannya ada kapintaran saurang. Kada suah balajar di mana-mana sakulah patukangan ! . Sabarataan tukang tu jua bisa maukir-ukir maulah bunga-bunga di kayu, kaya baulah pilis rumah baropol-ropol atawa di bahagian rumah nang lainnya.

Amun handak tahu lagi, kabanyakan orang Banjar di Sungai Ganal bila handak maulah rumah hanyar, masanya imbah mangatam banih. Tahu luko sababnya ?. Sababnya, masa tu hudah baduit imbah bajual banih napa ! Imbah tu pulang, tukang-tukang rumah kadada bagawi di bandang masa tu. Kawalah bacari duit lain.

Siapa nang handak maulah rumah, tapaksa batutukar kayu awan parabia nang lainnya di pakan Sungai Ganal. Masa jalan kada pati harat lagi, lori halus atawa jep cuma maantar kayu sampai ka kuala parit haja. Imbah tu tapaksalah ampunnya mambawa saurang awan basikal, manyaraya awan kakawanan. Ada sapalih nang mambawa kayu tu dicaburakan ka dalam parit, ditarik baimbai saparanakan sampai ka rumah.

Potongan rumah Banjar di Sungai Ganal boleh disambat sama haja antara sauting awan sauting. Ada rumah ibu , rumah anjung, imbah tu ada rumah ambin. Rumah boleh disambat sunyaan potongan bumbungan rabung lima. Nang balainan cuma ganal halusnya haja. Tagal, boleh disambat bilang sunyaan rumah tu baukir-ukir. Matan pilis sampai ka jariji tingkap. Ada jua sapalih nang maulah rumah batawing papan serung – Jer habar, upahnya lagi mahal pada tawing susun sirih biasa.

Amun kada salah ingatan ulun, modal maulah sabuah rumah ibu – kada tamasuk maulah rumah dapur - tamasuk jua awan upahnya, labih kurang RM 4 ribu labih haja ( Masa tu harga kayu awan hatap murah napa. Kada kaya masa wahini Cina bajual kayu awan sing bakira kaki ! ).

Ulun handak mamadahkan di sini tantang adat sabalum sabigi rumah hanyar ditajak masa bahari. Adat nang ulun sambat ni memang kada diulah lagi oleh orang Banjar di Sungai Ganal wahini. ( Sababnya, kaya ulun sambat di atas tadi pang – sunyaan gawian aci kontrek haja napa ).

Bila karangka bumbungan hudah talah diulah oleh tukang, tihang-tihang awan rasuk, alang sunyaan jua hudah talahan bapahat, ampunnya rumah tu gin tulak ka rumah orang nang pintar mangira ‘firasat’ manajak rumah hanyar di kampong tu, bacari ‘ saat ‘ baik handak manajak rumah hanyar . Bila hudah tahu arinya, hanyar basaruan pulang awan kulaan atawa bubuhan, papatuhan saparitan handak mainta tolong manyaraya .

Sabalum sabigi rumah hanyar ditajak, pada sabalah malamnya imbah sambahyang Maghrib diulah dahulu majlis babacaan Yasin tulak bala , di atas tapak atawa tambak wadah rumah hanyar tu. Masa tu tihang nang hudah talah dipasang rasuk awan alangnya disusun-susun barabah. Di atasnya diandaki pulang awan papan ( jadi kaya papangkinan ganal ) hagan orang duduk babacaan Yasin kainak. Sunyaan karangka bumbungan rumah nang talah dipasang sadabil-sadabil, diandaki jua parak higa tambak.

Imbah babacaan Yasin, imbah talah makan nasi atawa pupuluran bubur kacang awan nasi pulut atawa biskut karing haja , orang gin hudah bulikan ka rumah masing-masing, ‘kapala tukang’ rumah tu gin mangancang banang gadong hirang bakuliling barisan tihang rumah nang handak ditajak kainak – sama ada masa manajak kainak sabalum sambahyang Subuh, imbah Subuh, atawa hudah siang baesukan ( ikut paturun ‘ saat’ baik manajak rumah ). Banang nang dikancang tadi , diikat di tunggul kayu halus bakuliling rumah. Dihijakan kayaitu sampai masa gawian handak manajak rumah kainak, hanyarlah dibuka.

Ulun masa halus suah batakun ka mamarina, kanapa maka dikancang banang hirang tu ?. Ujar hidin, supaya kadada hantu atawa panunggu tanah ( jin ? ) masuk mangacau ka kawasan rumah tu . Mudah-mudahan, sabarataan basalamatan haja bila badiam kainak, ujar hidin lagi.

Bila sampai ‘ saat ‘ nang bagus manajak rumah, orang gin hudah banyak datangan handak manyaraya, satiap kapala tihang rumah disalimuti awan kain barumbai-rumbai, bamanik-manik oleh kapala tukang atawa ampunnya rumah tadi. Di tihang guru ( tihang rumah panangahnya di bahagian rumah ibu ) diandaki pulang awan bamacam wadai . Kaya wadai kambang goyang, salimpat, kuih koce, pais , tamasuk jua katupat awan hintalu bajarang.

Amun handak tahu lagi, gawian orang manajak rumah tu diangkat sabaris-sabaris tihang, nang hudah sadia dipasangi rasuk awan alangnya. Biasanya sabaris tihang tu diandaki dua uting tali hadok nang dibuhul mati, kawa pulang dipingkuti subalah manyubalah oleh orang nang manyaraya . Bila hudah ada nang manyalawat ( biasanya oleh tuan guru ), hanyar sabaris-sabaris tihang diangkat ( ditajaki ). Biasanya barisan tihang rumah ibu dahulu nang diangkat, imbah tu hanyar tihang-tihang lain kaya rumah anjung awan rumah ambin.

Bila talah sabaris tihang ditajak ( diandak di atas lapik batu ) diandaki dahulu sasangga kayu baloti supaya jangan rabah sabarisan tihang tadi. Imbah tu ditajak pulang sabaris lagi, sampai baris tihang rumah ibu cagat sunyaannya. Imbah tu hanyar kapala tukang awan tukang-tukang lain naikan ka kapala tihang mamasang alang sampai karangka sabigi rumah cagat sunyaannya.

Sauting gawian nang ulun asa takutan maniring, bila tukang-tukang tu bajalan di atas alang rumah kada payah bapingkutan ka mana-mana. Pada hal tinggi matan di atas alang ka tanah biasanya bilang kada kurang pada 12 kaki tingginya !. Kada asa marawan langsung tokohnya bila maniring ka bawah . Kaya bajalan di atas tanah biasa haja luko ?.

Bila tihang karangka rumah sunyaannya cagatan, orang manyaraya nang di bawah gin barehat nginuman . Tagal, tukang-tukang tadi magun bagana haja di atas karangka rumah , kada turun-turun ka bawah ( tanah ). Hidin sabarataan nginuman di atas haja. Rupa-rupanya , wadai-wadai nang diandaki di tihang ibu tadi hagan tukang-tukang rumah mamakaninya di atas karangka rumah , bila orang di bawah nginuman . Ada rahsia rupanya !.

Maatari banyu nginuman hagan tukang-tukang di atas tadi, sunyaan aci timbai ka atas matan di bawah. Biasanya cirat baisi banyu nginum nang disumpali muntungnya awan karatas tamasuk jua cawan kaca - cawan cap pohon nyiur atawa cawan kaca tarang - di timbai oleh orang di bawah ka atas. Di sambut pulang oleh tukang tadi kaya sasambutan orang manjulungi ka tangannya. Saja harat tukang-tukang tu !.

Amun kakanakan wahini maniring tukang-tukang tu, mau haja inya manyambat kaya ‘ orang sarkis ‘ jer. Napa kadanya, sunyaan nang dijulungi aci timbai haja, tukang pulang manyambuti jer orang Malayu ‘selamba‘ haja. Bajalan-jalan di kayu sabatang panjang 10 atawa 12 kaki gin kaya bajalan di tanah biasa haja.

Bahanu, tukang-tukang tu saja-saja balulucu awan kakanakan nang banyak maniring di bawah, angkuhannya kaya handak gugur ka bawah masa bajalan di alang. Imbah tu maloncat-loncat ha bajalan . Tagal kada jua gugur ka tanah ! .( Jer orang bahari, amun kada bisa bajalan di atas karangka rumah kada payah bapingkutan lain, atawa manyambut di atas sambil badiri napa haja nang ditimbai matan di bawah, tukang tu balum lagi ‘ lulus ‘ jadi tukang rumah, tahulah ! ).

Bila talah nginuman sabarataan, hanyarlah bamula mamasang rangka bumbungan rumah pulang . Dipasang sadabil sadabil. Orang nang di bawah manjurak karangka bumbungan awan kayu, tukang nang di atas ( Biasanya diganie pulang oleh barapa orang ‘ tukang anum ‘ nang naik ka atas ) manarik awan tali haduk. Diandak rangka bumbungan tadi di wadahnya. Dipaku tarus saacinya oleh tukang-tukang di atas tadi. Kayaitu diulah cara manaikkan karangka bumbungan sampai talah sabigi rumah.

Sapanjang ulun umpat maniring orang batajak rumah, sakali ada bakajadian nasib nang kada baik. Masa tu orang banyak di bawah tangah manjuraki karangka bumbungan awan kayu, kada disangka-sangka sauting kayu di antara banyak panyangga tu patah. Karangka bumbungan rumah tabalurut. Gugur kana saekung nang di bawah. Tanahap saikit. Patah pagalangan tangannya. Nasib baik jua masa tu, tukang nang di atas lakas malapas tali nang ditariknya. Jaka tidak, mau haja tukang nang badiri di atas alang tapalanting gugur kaya supermen ka bawah. Naas pang lagi amun bajadian !.

Amun rumah hanyar tu mamakai hatap nipah, imbah talah haja karangka bumbungan dipasang sunyaan, sabarataan nang bisa mahatap , naikkan mahatap ka atas . Maambil bahagian masing-masaing luas sabidang hatap. Gawian tu diulah sampailah kira-kira pukul sabalas atawa labih saikit. Amun kada talah rumah tu dihatapi masa tu , bakinya hagan tukang-tukang khas tu lah manalahkannya andudi.

Amun rumah tu mamakai hatap sing, biasanya gawian mahatap kada diulah manyaraya , sunyaan digawi oleh tukang khas andudinya. Jadinya, tukang-tukang nang di atas tadi turunanlah bila karangka bumbungan talah dipasang. Tagal sabalum tu, sakaping sing musti kana dipasang samantara dahulu di situ. Tujuannya, ulun kada suah batakun ka siapa-siapa masa tu. Wallahu ‘alam bissawab…..

Imbah makanan tangah hari ( biasanya lauk hayam ), hanyar sabarataan nang datang manyaraya bulikan ka rumah. Baki gawian nang ada, tukang-tukang khas tadilah manalahkan sampai talah sabigi rumah hanyar.

(13) - MANGARANI ANAK

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
01 November 2005 / 28 Ramadhan 1426



Nabi Muhammad s.a.w bapasan ka umat hidin, supaya mambari ngaran anak lalaki atawa bibini awan ngaran nang harat. Contohnya, kaya ngaran nabi-nabi, sahabat-sahabat hidin, alim ulamak atawa ngaran wali-wali. Hidin jua manyambat jangan mambari ngaran anak awan ngaran nang kada harat, takutan parangai anak tu kainak jadi kada harat jua !.

Ada nang manyambat: Amun ngaran ha harat, tagal parangai bilang kada sanonoh , kada jua bapatutan…. Amun ulun handak manjawapi, bilang panjang banar kainak surahnya. Tagal mamadai saikit kayani luko leh:-

Pada pandapat ulun, bila ngaran anak tu harat, maka kadua kawitannya tantu marasa basalah amun anak tu kada pati diajari babanar kalakuan nang baik. Mau kada mau kadua kawitan musti bausaha supaya anak nang bangaran harat tadi, harat jua kalakuannya. Dimapa caranya ? Caranya musti anak tu dibari didikan agama awan akhlak sacukupnya. Amun dilihat ditiring haja, tu nang manjadi kada mangaruan !.

Ibarat kita ada baisi sabigi motosikal hanyar, malining catnya amun disuluh matahari. Amun hudah motosikal tu harat, tantu kita kapingin hari-hari manggosoki. Amun kana licak, lakas-lakas dibasuhi. Kanapa jadi kita maulah kayaitu ? Sababnya, kada lain pasalnya motosikal tu hanyar. Harat. Asa sopan kaluko kita amun motosikal hanyar, tagal bilang bacalumut awan macam-macam . Bakuridak awan batagar !. Jadi kayaitulah jua amun ngaran anak hudah harat, tagal diliat ditiring haja kalakuannya. Tantu nang kawitan barasa supan sudahnya….

Jadinya, kira-kira kayaitulah labih kurang sababnya kanapa maka Nabi Muhammad s.a.w manyuruh anak dibari ngaran nang harat-harat. Amun dibari ngaran nang kada harat, tantu kadua kawitannya asa kada sopan bila anak tu baparangai kada karuan. Mambadae ngaran awan kalakuannya, jer. Napa tidaknya, anak dibari ngaran ‘ Zaniah ‘ ( Makna dalam bahasa Malayu ‘ Perempuan penzina ‘ – sundal jer Banjar ), imbah tu si anak ‘ Zaniah ‘ tadi jadi sundal bujur-bujur bila ganal !. Mambadae ngarannya awan kalakuan luko ?.

Ulun mamadahkan parkara di atas tu sabab ulun handak mahabarakan kayapa caranya orang Banjar bahari mambari ngaran anak nang handak diparanakan oleh bini masing-masing.

Sabalum bini baranak, nang laki atawa kawitan salah saekung tulak batamuan dahulu awan orang nang tahu tantang mambari ngaran kakanakan. Takutan tabari ngaran kakanakan tu awan ngaran ‘ tinggi aksara ‘, jer orang bahari . Amun tabari ngaran tinggi aksara, tu pang jadinya kakanakan tu rahat panggaringan, awak kada mau lamak, batukan siang malam awan macam-macam lagi masalahnya .

Cumanya di sini ulun kada bisa handak mahabarakan kayapa orang tuha-tuha bahari mangira aksara ngaran tu. Ulun kada tahu napa ngaran kitabnya nang dikaji. Kada suah jua tatamu lagi.

Kabiasaannya, orang nang tahu mangira aksara mangarani kakanakan, tahu jua hidin aksara bila handak mamilih jodoh orang handak kawin. Cara mangira aksara tu pulang ianya ada bakaitan awan aksara nang uma awan nang ayah kakanakan nang bakal diparanakan kainak. ( Amun wahini, orang tu mustilah paham matematik luko leh ! ). Amun hudah dapat aksaranya, basasuaian pulang awan ngaran kadua kawitannya, hanyarlah ditantukan siapa ngaran anak nang handak diparanakan tu. Contoh: amun anak tu lalakian dibari ngaran ‘ Sulaiman ‘ ( ngaran nabi ), amun bibinian dibari ngaran pulang ‘ Khadijah ‘ ( bini nabi kita Muhammad s.a.w ). Atawa ngaran-ngaran lain manurut aksara nang baik awan sasuai.

Ulun manangguhi, pasal tu lah makanya ngaran orang bahari banyak nang sama dalam saparit atawa sakampung. Sapalih jua ada ngaran sama awan ngaran arwah padatuannya. ( Kada kaya wahini, mambari ngaran anak bilang sutil banar. Ngaran nang uma diambil sapanggal, ngaran nang ayah pulang diambil sapanggal. Imbah tu dikambuh, jadi ngaran anak. Bilang sutil banar leh ! ).

Bila anak diparanakan oleh nang uma, bakatahuanlah lalakian atawa bibiniannya. Maka mulai masa tu kakanakan tadi disambatlah awan ngaran nang hudah ditantukan tadahulu . Tagal, ngaran tu balum lagi dikira aci atawa jer orang wahini dikira ‘ rasmi ‘ . Supaya ngaran tu dikira aci, diulahlah majlis mangarani anak, nang ulun handak habarakan kaya di bawah ni:-

Ada dua majlis nang basalisih biasa diulah oleh orang Banjar Sungai Ganal. Sauting majlis ada marhaban, sauting majlis disambat ‘ tahnik awan tasmiah ‘. Walaupun kayaitu, nang banyak diulah oleh orang Banjar sahibar majlis marhabanan haja. Sababnya, majlis tu kawa diulah salajuran awan majlis ‘ bajaga pangantin ‘ ( ulun hudah habarakan tadahulu ).

Tagal, majlis tahnik awan tasmiah tu pulang amun diulah inya sutil haja. Biasanya majlis tu diulah masa ari baesukan. Makanannya sahibar pupuluran nasi pulut awan hintalu bagulai atawa bacacap ka hinti nyiur. Orang nang datangan gin saikit. Sahibar orang nang imbah bulikan sambahyang Subuh matan di surau atawa masigit haja.

Oleh sabab kadua-dua majlis mangarani anak ni basalisih ulahan awan masanya, ulun handak mamadahkan dahulu kayapa kaadaan majlis mangarani anak nang ada marhabanan. Imbah tu kainak, hanyar mamadahkan majlis tahnik awan tasmiah pulang .

Mambari ngaran anak ada marhabanan kawa diulah sama ada samasa malam bajaga pangantin ( aruh pangantinan ), atawa diulah baasing masanya. Tagal kabiasaannya kadua-duanya tu diulah ari malam. Jarang banar diulah ari siang ( sabab amun diulah siang ari hangat napa – masa tu di Sungai Ganal balum lagi ada letrik di kampongan kaya wahini ).

Sabalum orang banyak mambaca Barzanji salajur marhaban, kakanakan nang handak dibari ngaran tadi diwadaki awan dipupuri dahulu, dibari minyak arum, dipakaikan baju nang harat. Sampai kalihatan paruna !.

Sasadinya pulang diulahkan babarapa pipiringan balainan. Daun pandan diracik-racik halus, diracik jua bubungaan nang arum. Diandaki dalam sauting pipiringan – disambat bunga rampai. Imbah tu diambil sabigi nyiur kuning anum balum karikan, dipangkas kapalanya baeluk-eluk, diulah tutupnya matan pangkasan kulit tadi. Diulah pulang samangkok banyu pupur , diandaki minyak arum, diulahkan pamapaian matan daun pandan. Disadiakan jua sauting gunting, sasudu dua minyak rambut dalam pipiringan hagan cuculit. Imbah tu, bahanu ada jua diandaki duit siling kupangan. Sunyaan sasadi tu dibuat ka dalam talam nang dilapiki awan kain batik atawa kain songket.

Bila orang banyak nang mambaca Barzanji tadi sampai ka bahagian marhaban, kakanak nang handak dibari ngaran tadi gin di pangku dua balah tangan oleh saekung ( biasanya nang kawitan lalaki atawa bubuhan taparak ). Sasadi tadi gin umpat jua dibawa kaluar maiiringi di balakang. Pamulaan, kakanak tadi dibawa bajalan badahulu bakuliling orang banyak tujuh atawa lima kali, bairingan awan sasadi di balakangnya nang dibawa oleh orang lain.

Sambil orang badirian marhabanan, masing-masing mahamburi bunga rampai ka awak kakanakan tu sambil jua manculiti minyak ka rambut di kapalanya, satiap kali bakuliling. Kayaitu pang diulah oleh sabarataan nang dilalui kakanakan awan sasadi tadi.

Pahabisan kuliling, kakanak tadi dijulung ka hadapan orang nang alim atawa orang nang tuha ada di situ , batiga atawa balima. Kakanak tadi gin di padahkan ngarannya , dipapaie awan banyu pupur baminyak arum intang rambutnya. Digunting saikit rambutnya, dimasukan rambutnya ka dalam buah nyiur batabuk tadi. Imbah tu dibacakan salawat, surah Al falak awan surah Annas oleh orang-orang nang dipilih tadi. Imbah tu hanyar dibacakan doa salamatan handap.

Sambil kakanak tu dibawa pulang masuk ka dalam bilik, duit-duit siling nang ada dalam talam tu disadakahkan ka orang-orang nang ada di situ. Tagal, kabiasannya hagan dibari ka kakanak haja . Bila kakanak dibawa masuk, biasanya orang marhaban gin dudukan , manaruskan marhaban awan mambaca Barzanji sampai habis ).

Majlis tahnik awan tasmiah pulang diulah sasadinya labih kurang sama haja. Tagal ditambahi awan madu di pipiringan. Sapalih ada jua diandaki awan cincin amas atawa buah tamar.

Caranya kakanak nang handak dibari ngaran tu tarus dibawa ka hadapan orang alim atawa orang tuha. Kakanak tu dipangku oleh nang kawitan atau nang lain. Duduk basila. Saekung pulang mambacakan ayat Quran matan Innallahastafa… ( Al Imran : Ayat 33 sampai 37 ) sampai habis ayat ditantukan. Imbah tu kakanak tadi dibari ngaran kaya nang dikahandaki ( Sambatannya sunyaan dalam bahasa Arab ). Talah dibari ngaran, disuapi awan madu atawa buah tamar nang hudah dimamah , ka muntung kakanak tu. Imbah tu disapu rambutnya awan minyak tarus digunting saikit rambutnya awan tarus rambut tu dimasukkan dalam banyu nyiur anum tadi. Amun ada cincin amas, cincin tu digosok kaya mambalah ilat kakanakan tu.

Salasai sunyaan, hanyarlah dibacakan doa salamat . Imbah tu dibawalah masuk pulang ka dalam bilik. Pupuluran gin dikaluarkan……

Alhamdulillah, adat mangarani anak nang ulun padahkan di atas, magun haja diamalkan oleh orang Banjar Sungai Ganal sampai wahini. Cumanya kabanyakan cara mangarani anak awan bacaan Banzanji salajur marhaban kada lagi diulah baimbai awan malam bajaga pangantin. Sababnya adat malam bajaga pangantin hudah kadada lagi diulah oleh orang Banjar. Wahini malam bajaga pangantin, cuma hangan pangantin badua haja maramekan !. Orang kampong sunyaan guringan di rumah masing-masing malam tu . Kapanatan awak jadi pananggah siang tadi napa ….

(14) - ARI RAYA BAHARI AWAN WAHINI

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
07 November 2005 / 05 Syawal 1426.



Ulun kana mambagi dua, masa bahari awan masa wihini bila handak mamadahkan kayapa cara atawa adat Ari Raya Puasa orang Banjar Sungai ganal. Masa bahari tu dalam lingkungan tahun 70 an ka bawah. Masa wahini pulang bamula awal tahun 1980 sampai wahini.

Masa bahari awan masa wahini sama haja, kakanakanlah nang paling rame bila parak ari raya. Nang bakipuh bapangsar pulang kada lain pada kadua kawitannya. Napa kadanya, sarabanya handak ditukari. Pakaian kakanakannya, wadainya, imbah tu nang bini handak pulang bahurup langsir, sarung kusen awan macam-macam lagi…. Bahagaru kapala pang nang laki bacari duit !.

Masa bahari bila parak haja bulan puasa, sebuklah sabarataan mula batutukar. Tapungnya, gulanya awan saraba lagi handak ditukari sunyaan. Sapalih hudah ada nang batutukar kain helaan hagan maulah pakaian saurang atawa nang anak. Bahari bilang sabarataan bibinian bisa manjahit baju saurang , kada kaya wahini sapalih haja nang biasa maulah . Nang kabanyakannya aci upah atawa aci tukar pakaian nang udah jadi haja.

Sahuaran lagi, masa bahari katantuan mamagang puasa kada kaya wahini, hudah ditatapkan karajaan awal-awal, hudah jua ditulis dalam surat habar, imbah tu disambat pulang di TV oleh panyimpan mohor . Masa bahari bila diagak-agak ari mula mamagang puasa, masing-masing mamasang talinga ka radio dahulu. Puasa kah esuk, atawa kada ?.

Kayaitu jua bila handak ari raya. Tapaksalah mahadangi siaran radio malam tu jua. Amun ujar radio ari raya esuk, nah bakipuh pang sabarataan, hanyar handak mamulai mamasaki lauk awan manjarang katupat !.

Nang paling rame orang bajualan daging lambulah masa tu. Sabalum dipadahkan ari raya esuk atawa kada , masing-masing hudah bajualan daging. Bilang sunyaan parit atawa di pakan Sungai Ganal ada bajual daging lambu. Bila esuk kada jadi ari raya, nah dapat pulang sahari bajualan daging lambu !.

Sapalih pulang di kampungan masa bahari ada nang maulah ‘ daging lambu longgok ‘. Caranya masing-masing bakongsi manukar saekung lambu sakian, sakian ringgit saurang . Bila disumbalih, dagingnya awan tulangnya dibagi sama rata. Nasib-nasiblah. Bahanu tauntung, bahanu babiya pas modal haja.

Malam-malam bulan Ramadhan bahari awan wahini boleh disambat sama haja kaadaannya. Sabarataan tulakan ka surau atawa masigit sambahyang taraweh. Cumanya, bahari kada suah tadangar orang alim mamadahkan sambahyang taraweh tu boleh diulah lapan rakaat haja. Jadi, bilang sabarataan maulah dua puluh rakaat. Amun panat, barehat dahulu. Imbah tu umpat sambahyang pulang sampai dua puluh rakaat.

Wahini orang hudah tahuan, sambahyang taraweh tu boleh diulah lapan rakaat haja. Pasal tu lah mana-mana surau nang maulah taraweh dua puluh rakaat, bila dapat haja lapan rakaat, banyak jamaah nang baundur burit. Ampih !. Bahanu kada haja baampih samantara mahadang sambahyang witir, tagal bulikan tarus ka rumah ! ( Kira-kira ni lah nang kada baiknya cara wahini babanding cara bahari ).

Masa bahari pulang, bila talah sunyaan sambahyang taraweh awan witirnya, kakanakan anum masing-masing mamukul talutung bilang bapuluh minit lawasnya. Angkuhannya mamadahkan , sambahyang taraweh di surau atawa masigit kami hudah talah. (Taganang ulun, masa bahari ada nang tapukul tangan kawan saurang, aur rame mamukul taluntung baimbai baampat balima orang sauting taluntung . Takipik ! ).

Pasal babawaan wadai malam-malam bulan Ramadhan pulang, bahari awan wahini sama kada baubah. Tagal masa bahari bila bamula haja malam likuran

( malam 21 Ramadhan sampai 29 Ramadhan ), masing-masing maulah aruh bahaul imbah sambahyangan taraweh. Jadinya, malam-malam likuran tu surau awan masigit batambahlah jamaahnya pada biasa . Ada bantasan napa ! ).

Malam-malam likuran pulang, kakanakan bilang bararamean batangah malaman aur mamasang lampu dadamaran. Masing-masing maulah lampu damaran matan tungkaran sampai ka halaman rumah. Bahanu ada haja nang maulah lampu tinggi. Ditajak haur, diandaki lampu basamprong di hujungnya supaya jangan pajah ditampur angin. Sapalih ada nang maulah pintu garbing, diandaki lampu minyak gas babaris bakuliling. Matan jauh ditiring kacarunungan lampu bagirap…

Wahini pulang, malam likuran kada pati karasaan atawa katahuan. Sababnya, kakanakan gin kada handak lagi mamasang lampu dadamaran di tungkaran atawa di halaman rumah. Sapalih rumah mamasang lampu bagirap kilip-kilip haja di pancuran hatap atawa di hadapan lawang. Sunyaan pakai letrik, kada mamakai lampu minyak gas kaya bahari lagi.

Kira-kira malam likuran bahari labih rame pada malam likuran wahini. Salain lampu carunugan di tungkaran sampai ka halaman rumah. Orang nang tuhanya tamasuk kakanakan pulang banyak galiuran di jalan. Malam likuran tu jua bamula orang mambayar zakat fitrah. Sama ada ka paguruan Quran, orang alim atawa orang-orang nang ditiring miskin dalam kampong tu. (Masa tu balum ada cara mambayar zakat fitrah malalui amil kaya wahini ).

Bila malam ari raya hudah dikatahui malalui radio, masa tulah sabarataan bilang kada karuan guring samalaman aur manjarang katupat, mamasang langsir rumah atawa basisimpun , Kakanakan pulang gigir mamasang mariaman kabat. Galaduman bunyinya tiap kampong . Sapalih ada haja nang tuha mahulukan mamasang mariaman di kawasan surau atawa masigit. Mariamannya pulang diulah matan batang nyiur , tahulah !

Masa tu TV balum ada , sabab pahidmatan letrik 24 jam balum ada di kampong-kampong kawasan Sungai Ganal. Amun ada gin kada pati banyak. Tu gin letrik dapat matan ganaretor. Rancangan TV ari raya kadada kaya waihini - Kampung pamulaan dapat letrik 24 jam matan TNB ( masa tu LLN ) di kawasan Sungai Ganal, di kampong ulun Sungai Haji Dorani awan Peket 60 , kira-kira tahun 1973 . Imbah tu hanyar sasain basasar ka kampong nang parak-parak.

Sabalum tu ulun jua hudah manukar saurang mesin ganaretor ganal hagan lampu studio kadai gambar bat ulun. Tamasuk jua babarapa buah rumah nang parak umpat manyewa lampu letrik – Masa tu orang manyambat letrik ulun LLS – Lambaga Letrik Sandirian .

Sahuaran lagi , pasalisihan orang baulah wadai ari raya bahari awan wahini bilang katahuan banar. Bahari bila parak 15 ari puasaan, banyak hudah orang nang manjamur tapung awan manjamur gula hagan maulah wadai. Sasain parak ari raya sasain sebuk maulah wadai. Masa tu bilang sabarataan maulah saurang wadai. Kada kaya wahini aci tampah atawa aci ‘ tunjuk awan tangan ‘ di kadai-kadai awan pakan !.

Wadai-wadai orang bahari kadada tabuat bahan coklat, majren atawa parabia lain kaya wahini. Wadai orang bahari nang boleh disambat : Bahulu, dodol, wajik, halua maskat, salimpat, kuih bakar, kambang goyang, tapai pulut hijau, halua kastila, halua cabai, halua lingkung, lingkung, kuih kacau awan apam ( Sahibar manyambat nang kaingatan ). Wadai-wadai biskut kaya wahini boleh disambat kadada lagi masa tu.

Ada sahuaran nang balainan cara bahari awan wahini, masa mahidang wadai ari raya. Masa bahari bila orang datangan, hanyar wadai diangkat batalam. Wadai diandaki balapis panuh talam. Di tangah-tangah talam tu biasanya diulah wadai ganal disambat ‘ kapala wadai ‘ ( Ujar habar, siapa nang mamakan kapala wadai tu, kana bayar duit ka ampun rumah – Kapala wadai tu jua jar habar, boleh dimakani bila hudah habis bulan ari raya haja – Syawal ! ). Wallahu ‘alam bujur kadanya….

Wahini, wadai ari raya bilang batagaian haja sapanjang masa di atas meja. Siapa datang, dimakani. Bila habis ditambahi pulang wadai nang dibuat dalam balang kaca atawa palastik. Kira-kira, cara mahidang wadai masa wihini labih baik, labih sutil. Kada mangalihi tuan rumah aur maangkat wadai kaluar masuk bila orang datang.

Sambahyang ari raya masa bahari , sunyaan diulah di masigit haja. Kada kaya wahini di surau gin ada, disapalih kampungan mana nang banyak orangnya, atawa jauh pada masigit. Cara bapakaian masa ari raya pulang labih kurang haja haratnya. Ada nang basampinan, ada nang babaju kurung haja, kakanakan awan nang tuha lalakian kayaitu pang. Bibinian masing-masing babaju kurung haja ( Wahini ada hudah nang basalawar jen haja kaya orang putih ! ).

Imbah sambahyang ari raya, masa bahari orang tarus bulikan ka rumah masing-masing. Imbah tu hanyar tulakan bajalanan ka rumah kawitan mamarina, padatuan paninian awan kukulaan nang sakampung. Tulakan saparinduan. Sabarataan dibawae halus ganal anak. Masa tu, kadada cara bajalanan ari raya kaya wahini ikut cara ‘ baraan ‘ ( ujar Jawa ) . Cara wahini, bila imbah haja sambahyang ari raya , sabarataan tulak baari raya matan sabuah rumah ka sabuah rumah, sampai habis dijalani rumah-rumah dalam kampong atawa kariah tu.

Ulun maitihi, cara orang bajalanan ari raya masa wahini labih bagus pada bahari. Sababnya, masa bahari kukulaan haja nang disinggahi masa baari raya. Orang lain nang kada kulaan, dilangkau. Tagal, masa wahini kada kira kulaan atawa kada, sunyaan dijalani. Wadainya pulang kada kira. Sapalih maulah bihun goring haja hagan orang datangan. Banyunya pulang aci banyu dalam botol. Sutil haja gawian tuan rumah !.

Ulun mamadahkan, budaya atawa cara baari raya ‘ baraan ‘ nang diulah oleh orang Banjar di Sungai Ganal masa wahini , ditiru matan cara baari raya orang Jawa. Ujar Jawa ‘ baraan ‘ tu, baarak ujar Banjar – bajalan sabarataan baimbai.

( Sababnya, orang Banjar awan Jawa wahini boleh disambat hudah bacampur baur sunyaan adat masing-masing. Orang Jawa gin hudah banyak bagana di kawasan bandang, orang Banjar jua hudah banyak bagana di kawasan

kampong ) .

Kalumpanan ulun handak mamadahkan, bahari orang Banjar baari raya sampai saminggu lawasnya. Dalam samingguan tu rahat haja kita tatamu orang Banjar lalakian basasampinan babasikar atawa bamotosikal mambawa anak bini , tulak bajalan ka rumah kulaan ka kampong lain. Amun orang Jawa pulang, masa tu ari rayanya satangah bulan hanyar habis. Handak tahulah sababnya ?. Sababnya, bahari orang baari raya tulak bajalan ka rumah kulaan bilang batangah hari sabuah rumah hanyar talah . Bacuur habimat dahulu , supaya anak-anak tahuan ka kulaan nang dijalani.

Kada kaya wahini, sakampungan talah dijalani dalam sahari. Mana kulaan nang jauh ditulaki bamotosikal atawa bamatokah , tiga ampat bigi rumah kulaan kawa dijalani. Jadi lakaslah habis !…..Nang kawitan-kawitan kada bacuur ka anak buah siapa-siapa nang datang atawa didatangi. Imbah dapat ‘ angpau ‘ ( duit ari raya ) kakanakan tu bilang mula kulambisikan ka kawitan handak bulikan !.

Di sini ulun mawada saikit adat orang wahini mambari duit ari raya ka kakanakan. Adat tu ulun rasa-rasa samata-mata ditiru matan adat orang Cina masa ari rayanya mambari ‘ angpau ‘ . Adat tu labih karasaan matan labih kurang sapuluh tahun hudah di kawasan Sungai ganal. Amun ditiring sakali imbas, bagus banar tokohnya adat tu. Tagal matan nang lain, adat tu kaya manjadikan kakanakan wahini orang ‘ minta sadakah cara moden ‘ ( Minta maaflah ulun manyambat kayaitu ).

Sababnya, ada kakanakan datang ka rumah kulaan atawa nang lainnya, bukan sabab handak baari raya, bamaafan nang anum ka nang tuha, tagal sama-mata handak duit banarai !. Sapalih wahini hudah ada kakanakan nang kada handak lagi duit shiling kupangan . Ringgit hakunlah ! .‘ Tak mainlah kalau shiling …. “ ujar nya. Han napa …..

Jadi kasimpulannya, cara atawa adat orang Banjar bahari awan wahini baari raya ada nang baik , ada nang kada baik. Sabagai umat Islam ( Kada kira Banjar , Jawa atawa Malayu ), sabaik-baiknya kita mamakai cara napa nang ujar agama kita bagus diulah. Partama , tujuan baari raya tanda kasukaan kita hudah talah puasa sabulanan. Kaduanya, kita bamaafan ka kulaan atawa papatuhan lain saagama. Katiganya, jangan mambazir, jangan maulah gawian maksiat awan dosa. Satarusnya, makan nginum masa ari raya bapatutan haja. Jangan tatalu kanyang . Kaluko naik panyakit darah tinggi atawa panyakit kameh manis !

( Imbah ari raya ditiring mancungkong ha di kalinik. Bila ditakuni kanapa ada di sini , jawapannya napa ? : “ Aku kana darah tinggi, tuh hai…..( atawa ) aku kana kameh manis sasain naik degrinya “. Amun kayaitu jawapan , labaram ikam !….

Selasa, 9 Disember 2008

(15) - MAHANYARI LUNTA

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
09 November 2005 / 07 Syawal 1426.


Wayah orang babandang sakali satahun di Sungai ganal, mancari iwak di paparitan kada halin kaya wahini. Amun handak baulah lauk tangah hari, timbai haja lunta tiga ampat kali di parit ganal atawa parit tabuk, kawa haja baulih iwak sakali makan . Iwak nang banyak masa tu , iwak sapat, haruan, pupuyu awan kali.

Orang Banjar masa tu bilang sabarataan ada baisi talaga di pinggir tambak parumahan, hagan iwak bagana musim babandang. Sapalih ada nang baduhara mancangkul talaga di tangah-tangah bandang. Bila banyu karing samasa banih mula tian bini, iwak sabandangan sunyaan masukan ka dalam talaga tu. Bila bandang hudah karingan pulang , masing-masinglah manimba talaga . Ada haja nang baulih sampai dua pikul sabigi talaga.

Cumanya harga iwak masa tu kada kaya wahini . Harganya murah . Amun kada salah paingat ulun ikan sapat awan pupuyu , sakati cuma baharaga dua kupang, ikan kali sakati tiga kupang , ikan haruan badau labih kurang ampat kupang sakati. Nang manukari iwak tu sunyaan orang Cina. Siapa nang handak manimba talaga, diantarinya dahulu pati ikan. Imbah tu hanyar Cina datang maambil / manukari. Cina nang manukari ikan tu banyak bagana di Parit Anam Kenchong. Sapalih ada jua datang matan pakan Sungai Ganal.

Masa itulah orang Banjar banyak baulah iwak wadi. Sapalih ada jua nang maulah iwak karing saurang , hagan sisimpanan musim bandang kada baiwak lagi ( musim mula manajak awan imbah batanam banih ).

Di kawasan bandang Sungai Ganal amun musim banyak iwak, bilang rame banar orang malunta awan mahancau . Bila bandang hudah mulai karing, kunci air mula dibuka, masa tu lah orang banyak bacari iwak di parit. Nang lalakian malunta, nang bibinian pulang mahanjau parak kunci air. Amun handak tahu, di kunci air ganal di Parit 12 Bagan Tarap awan kunci air ganal Parit Satu Sungai Ganal , bila musim banyu dikaluarkan, bahaharian orang malunta awan mahancau. Kaya ari pakan banyaknya !.

Bila talalu banyak orang malunta awan mahancau parak kuala kunci air, tu pang jadinya pinggir-pinggir parit rumbih. Rumput di situ kada kawa hidup. Dijajaki orang malunta awan mahancau hari-hari . Licak licin di situ.

Taganang ulun masa tu ( magun haja jadi kakanakan ) ada saekung marinyu Jabatan Parit dan Taliair ( JPT – masa tu ), ngarannya Omar Baki. Bagana di Parit Anam. Hidin tu bilang sarik banar ka orang bandang nang malunta awan mahancau di kuala kunci air. Bila hidin lalu babasikar, habis sunyaan orang bukahan !.

Ulun masa tu umpatan jua malunta di parit ganal Sungai Ganal – Bagan Tarap. Bahanu tulak malunta di parit-parit tabuk. Bila tatiring Omar Baki datang babasikar matan jauh, kami sunyaan tajunan ka dalam parit. Kapala haja timbul. Bila hidin lalu, sabarataan kami manyalam baminit-minit sampai hidin lalu. Sapalih ada nang basambunyi di dalam rumput dalam parit. Hidung haja nang timbul hagan bahinak !. Saja macal kami masa tu…… ( tagal wahini danuh hudah ).

Bila iwak banyak di parit ganal atawa parit tabuk, sapalih ada haja orang Banjar nang maulah pancarian matan malunta iwak, sambil mahadang musim banih mangatam. Saharian, saharian malunta di parit ganal matan Parit Anam sampai ka Parit 12. Bahanu ada haja nang bapakulih sampai sapuluh lima balas ringgit sahari. Sapalih tu ada jua nang mamasang timpang di parit tabuk. Patang mamasang timpang, esuknya hanyar diangkat. Panuh timpang awan iwak sagalanya. Sunyaan dijual ka orang Cina.

Di kampong ulun , ada saekung orang Banjar nang bisa maulah timpang. Timpang hidin kada suah kada taulih iwak amun diandaki di parit tabuk atawa parit ganal. Ngaran hidin Haji Sukri. Bagana di Parit 9 Timur . Nang asa heran, timpang hidin tu hudah panuh dimasuki iwak, tagal magun haja iwak lain masukan ka dalam timpang tu . Sampai iwak tu naik ka atas , labih tinggi pada muha banyu !.

Bila manyambat pasal lunta pulang , ulun handak bapadahlah ka kakanakan wahini nang kada tahu lunta atawa kada bisa langsung manimbai lunta. Amun kami bahari, kakanakan baumur sambilan sapuluh tahun gin, hudah bisa malunta di paparitan. Luntanya gin haluslah, bapadan awan awak. Kira-kira kami bahari tamasuk dalam kumpulan labih pintar pada kakanakan wahini amun disambat pada kapitaran malunta ! ( Jangan maanggaplah kakanakan wahini… )

Orang handak maulah lunta sabujurnya ada macam-macam patua. Kada aci jurai haja. Salah-salah ulahan, lunta bila ditimbai ka parit, takarimput. Kada kambang kaya bat orang lain. Amun ditimbai gancang saikit, tapuntal pulang.

Cumanya ulun kada kawa mamadahkan di sini cara sahalusnya napa patua-patua tu ( kada suah batakun bubujuran pang ). Cuma nang ulun umpat dadangaran, bila handak maulah lunta hanyar, kiraan ‘ kapala ‘ lunta tu jangan kiraan tutup ( orang Malayu manyambat ‘ genap ‘ ). Imbah tu pulang bila maulah ‘ anak ‘ juraian ada kiraan pulang barapa panjang ka bawah masa manjurai.

Lunta-lunta nang ‘ bagus ‘ ulahannya memang banyak bapakulih. Sapalih lunta tu diulah ada panjang lima hasta ( biasanya hagan kakanakan kaya kami ), ada pulang panjang anam hasta atawa tujuh. Amun malunta di parit ganal luntanya ada haja panjang sampai sambilan hasta ( amun kakanakan manimbai lunta ni, tapuntal pang ! – kada kawa manimbai ). Batu lunta pulang ada nang mamakai batu timah, sapalih mamakai batu dawai – ulahan saurang atawa manukar hudah jadi di kadai.

Orang nang dikira ‘ pakar ‘ dalam malunta ni inya bisa manimbai lunta matan dalam banyu haja – dalam parit. Imbah tu manimbai aci sabalah tangan haja ( Biasanya orang manimbai lunta aci dua balah tangan . Sabalah tangan mangirai, sabalah lagi manahan lunta nang dipuntal awan siku ). Amun kaya ulun bahari, manimbai lunta bila di parit ganal, sambil manimbai sambil bacabur ka parit. Tujuannya supaya dapat manimbai lunta di tatangahan parit nang banyak iwak ( lunta halus napa ).

Babulik ulun mamadahkan pasal baulah lunta hanyar tadi. Bila sauting lunta hudah talah dijurai awan cuban ( biasanya matan paring ulahan saurang. Ada jua nang baulah cuban matan tanduk supaya labih tahan ), lunta tu kanalah di halaratkan dahulu. Angkuhannya supaya lunta tu paulihan bila ditimbai ka banyu.

Cara mahalarat tu nyaman haja. Diulah dahulu wadai cangkaruk. Imbah tu disuruh babarapa orang kakanakan mamakani. Imbah tu, lunta hanyar tadi gin ditimbailah ka kakanakan nang tangah makan cangkaruk tadi. Takurunglah kakanakan tu dalam lunta, sambil mamakani wadai cangkaruk tadi. Salain tu ada pulang bacaannya masa manimbai tadi . Wallahu ‘alam, ulun kada tahu napa bacaannya.

Kabanyakan orang nang maulah lunta hanyar, supaya banangnya labih tahan pada biasa, kanalah diculup dahulu awan ‘ uar ‘ ( Kulit kayu aur dijarang awan banyu – warnanya labih kurang habuk , amun pakat banar warnanya hirang ). Lunta hanyar bila diculup ka uar, banyu kada pati marasap ka dalam banang lunta. Bila dijamur pulang , banangnya lakas karing. Tagal, bila hudah ada banang nilon dijual di kadai, kabanyakan lunta hudah diulah awan banang nilon haja. Sababnya lunta labih tahan , awan labih ringan bila basah , babanding matan lunta banang gadung biasa.

Tagal, bila hudah orang sabarataan babandang satahun dua kali, mamakai racun bamacam-macam pulang hangan mamatie hulat banih, iwak di parit malahan ditalaga gin hudah kada pati ada lagi. Lunta gin kada pati tapakai . Orang nang bisa manjurai lunta pulang sasain kadada ( banyak matian napa ). Sudahnya, kisah lunta pupus tarus sampai wahini….

Orang Banjar di Sungai Ganal wahini sabarataan tulak ‘ malunta ‘ ka market di Pakan Sungai Ganal haja . Sapalih orang bandang pulang ada haja nang manukar lalapan kangkong , padahal masa bahari lalapan kangkong bilang hidup manjalumbuh di paranggan bandang. Tapaksa diracun pulang hagan mamatie.

Amun masa bahari, ada orang nang manukar iwak hagan lauk makan di market, ada pang nang manyambat : “ Pangulir malunta saurang ! “. Amun ada nang manukar lalapan kangkong di market pulang, mau haja ada nang manyambat : “ Matan bongol babanar. Di paranggan kangkong bilang sakahandak diputik ! “ .

Tagal dimapatuai leh, masa hudah baubah. Sagalanya pulang hudah umpat baubah. Amun magun haja kaya bahari, bilang tatalu banar !. Contoh, iwak wahini kadada lagi di parit, tagal magun ha tulak malunta. Baharian malunta kada saekung taulih, kayapa pulang ?. Silap-silap mau haja pulang ada nang manyambat: “ Bilang tatalu bongol banar, ikan hudah kadada, magun haja malunta di paparitan ! “.