Selasa, 9 Disember 2008

(30) - BAPAWAH BANDANG

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
11 Disember 2005 / 09 Zulkaedah 1426


Dalam ‘ artikel ‘ tadahulu ulun hudah manyambat kayapa kahidupan orang Banjar nang bagawi bandang di kawasan Sungai Ganal wayah mambuka hutan bahari. Kabanyakan hidin datang matan orang nang susah. Kada banyak mambawa duit. Amun bagawi kada kawa maulah saurang, tapaksa bagawi cara badarau awan bubuhan atawa papatuhan saparit.

Bila hutanan hudah banyak nang jadi bandang, banih jua hudah mula manjadi, tagal orang sasain datangan matan Bagan Sarai atawa Sungai Manik, Perak. Makanya, tapaksalah sapalih nang hanyar datangan tu amun handak jua bagawi babandang, babandang cara bapawah awan ampunya tanah asal.

Bapawah dalam manggawi hutan balukaran, caranya orang nang datang manggawi tapaksa mambarasihi sunyaan dahulu tanah tu babulan-bulan atawa sampai satahun labih , sampai kawa diulah bandang. Bila hudah barasih balukarannya, kawa pulang ditanami banih, hanyarlah orang nang datang manggawi tadi dapat habuannya sabalah, matan sunyaan tanah digawi .Nang sabalahnya, kana dibarikan ka orang nang ampunya tanah asal.

Malalui cara bapawah kayaitu, orang nang hanyar datang tadi dapatlah jua hidin tanah bandang. Tagal tapaksalah bausaha labih pada orang lain , padahal hasil atawa pakulihnya kada panuh. Maksunya, manggawi atawa mambarasihi hutan balukar bat orang lain saluas tiga ekar, pakulih akhirnya cuma dapat saekar satangah haja luasnya ( satangah kaping bandang ).

Gawian bapawah kayani tapaksa diulah oleh orang bahari wayah pamulaan mambuka hutan hagan maulah bandang. Pasalnya handak manukar tanah hutan balukar awan duit, saurang gin pada pati baduit jua…... Jadi dimapa ayu ?. Sudah-sudahnya, mau kada mau tapaksalah bagawi mamawah tanah hutan balukar orang lain !.

Amun bapawah dalam manggawi bandang nang hudah jadi bandang, caranya lain pulang. Ada babarapa cara nang suah diulah orang. Babarapa cara tu ulun padahkan di bawah ni .

Sauting cara, ampunya tanah manyarahkan ka orang lain bandang hagan ditanami awan banih pada musim babandang wayah tu. Jadinya, orang nang mamawah tanah bandang tadi tapaksalah hidin manggawi sunyaan gawian-gawian babandang. Contohnya, kaya matan mula manajak, mamuntal rumpai sampailah ka gawaian mananam banih.

Bila hudah talah bandang ditanami banih, hanyarlah bandang tadi dibagi dua tanamannya. Imbah tu masing-masinglah maharague tanaman banih sampai inya masak kawa dikatam manjadi hak masing-masing ( tagal orang nang mamawah tu sahibar maambil hasil banih haja, tahulah. Kada awan tanahnya sakali ! ). Maksudnya, orang nang mamawah tu bakuasa ka sabalah bandang nang hudah dibari oleh ampunya tanah, sahibar tanaman banih haja sampai wayah musim banih mangatam. Bila imbah mangatam, hidin kada lagi bakuasa apa-apa ka atas tanah nang sabalah tadi. Paham kaluko ?.

Ada sauting cara lain orang bapawah bandang , tantang gawian-gawaian sampai mananam banih sama kaya nang dipadahkan di atas. Nang balainan, ampunya tanah tapaksa mambari paung banih ka orang nang mamawah. Ampat atawa lima tim banih paung , sahingga cukup hagan samai sakaping tanah bandang.

Bila talah hudah bandang tadi ditanami awan banih sunyaannya, masa tu bandang balum lagi dibagi dua ka orang nang mamawah bandang. Bila pulang handak dibagi dua ?. Wayah babagi dua, pabila banih dibandang hudah babuah bamula kuning hujung . Jadinya, orang nang mamawah bandang tadi hidin tapaksalah mangawi awan manjaga bandang tu sunyaan labih lawas awan banyak gawiannya diulah, babanding pada cara nang dipadahkan pamulaan di atas.

Antara dua cara bapawah bandang nang dipadahkan tadi, cara kadua ni banyak diulah orang. Kanapa pasalnya jadi kayaitu ?..... Pasalnya, cara nang pamulaan di atas tadi, ada sapalih orang nang mamawah bandang tu hati kada pati bujur ( pangilat - panipu ! ).

Handak tahu kaluko kayapa orang nang mamawah bandang tu mangilat ?. Caranya kayani : Sabalum banih talah sunyaan ditanami di bandang, hidin batamuan awan orang nang ampunya bandang batujuan mainta badahulu di subalah petak mana nang hidin handak . Bila hudah ditantukan bahagian-bahagian mana, hidin pun ‘ marapati ‘ barisan tanaman banih di bahagian saurang , tagal di bahagian ampunya tanah dijarangi pulang barisan tanamannya ! ( tujuannya anggkuhan supaya pandapatan hidin kainak pakulihnya labih pada ampunya tanah, sabab rumpun banih labih rapat , labih banyak ! ).

Jadinya, hagan jangan bakajadian ulahan mangilat oleh orang nang mamawah tanah bandang, ampunya bandang gin pintar jua ( pasal hudah takana sabalum tu kaluko ? ). Makanya diulahlah cara bapawah tanah bandang kaya nang tadudi di atas tadi !. Dalam cara nang tadudi di atas, orang nang mamawah kada kawa handak mangilat – manjarangi atawa marapi barisan tanaman rumpun banih – pasalnya amun kada sama dalam sakaping tanah handak dijarangi atawa dirapati tanamannya, kaluko bahagian tanaman nang jarang barisannya tapakulih ka saurang !

( pacangan handak mangilat orang lain, rupa-rupanya tatipu atawa takilati awak saurang haja …… ).

Bila maitihi hal nang disambat di atas, rupa-rupanya gawaian mangilat atawa manipu ni kada tatantu ka orang-orang nang sugih-sugih haja ( kaya kabanyakan orang wahini ) , inya taumpat jua ka orang nang susah pahidupan. Amun ditiring dalam masyarkat kita wahini pulang, orang nang susah, lagi banyak inya maulah gawian mangilat atawa manipu orang lain . Padahal, bila katahuan orang lain inya maulah gawaian kayaitu, orang kada rigi lagi handak manolongi wayah di hadap !.

Kaganangan ada sauting pahabaran matan kakawanan nang bagama di Sungai Panjang, di kabun nyiur sawit…..

Ujarnya, ada saorang sugih bakabun nyiur sawit tagal kada bagana di situ. Kabun nyiur sawit tu diamanahkannya ka saorang nang bagana basubalahan tanahnya, hagan mangait hasilnya tiap kali mangait buah. Tabarungan orang nang diamanahkan tu gin orang susah jua. Lalu dihakuninyalah.

Orang sugih tadi hidin tamasuk orang nang pangasian ka orang susah. Jadinya, hidin gin mambari ijin ka orang nang diamanahkan tadi maambil haja buah-buah nyiur sawit nang guguran saurang atawa rapai matan tandannya sabalum dikait. Ambili haja hagan dijual, kada payah dimasukkan dalam kira-kira timbangan buah nyiur sawit nang dikait kainak, ujar hidin.

Tagal, dasar orang kada pati ingat budi basa orang lain, dipujuk-pujuk pulang kaluko oleh syaitan supaya mangilat, orang tadi gin bacari akal supaya pakulihnya matan buah nyiur sawit nang rapaian batambah banyak pada sapatutnya. Kayapa akalnya ? Rupa-rupaya, tempuh mangait buah nyiur sawait dilambatkannya pada biasa, supaya banyak buah nang gugur rapai pada tandan sabalum dikait !. Umpama, orang mangait buah sawit dua minggu sakali, inya mangait kada batantu masa. Ada sampai sabulan hanyar dikait !. Napa lagilah….pada banyak buah sawit nang guguran rapai jadi habuannya ( saja pintar akal, tagal makan diri saurang akhirnya ! … )

Sudah-sudahnya, ulahan orang tadi katahuan jua oleh orang sugih ampunya tanah ( boleh jadi hidin tahu matan kiraan pakulih tiap kali mangait sasain bakurangan, pada hal buah labat kaya nang biasa. Atawa ada orang lain mamadahkan kalakuan kayaitu ). Bila kayaitu, hidin gin bapurunlah maambil tanah hidin matan orang tadi, langsung dibari pulang ka orang lain . ( Apus muha !..... ).

Naah…..layau mamadahkan carita lain. Tagal, carita ulun tu ada jua kana mangananya awan gawian mamawah bandang nang disambat di atas.

Wahini, orang bandang Sungai Ganal kadada lagi mamawahkan bandang ka orang lain nang kadada batanah bandang. Wahini amun handak babandang , kana sewa sakaping tanah bandang sampai saribu ampat ratus ringgit samusim ( tu gin kadada orang nang handak manyewakan bandang maikut tiap-tiap musim ). Kabanyakannya, orang manyewakan bandang di Sungai Ganal sampai ampat lima musim sakali arung ( barapa ribu ringgit handak basadia duit tunai hagan manyewa bandang amun kayaitu ?..... )

Tiada ulasan: