Khamis, 11 Jun 2009



UNTUK PERHATIAN PARA PEMBACA


Blog ini sepenuhnya ditulis dalam Bahasa Banjar. Siri-siri yang terdapat di dalamnya telahpun ditamatkan. Walau bagaimanapun , isi kandungannya seperti tersedia dalam ' ARKIB BLOG ' adalah sesuai untuk dijadikan bahan kajian dan rujukan oleh pihak-pihak yang memerlukannya.

' Kandungan sisipan ' yang terdapat di dalamnya Insya Allah akan dikemaskini dari masa ke masa mengikut kesesuaian dan keperluan.

Salam hormat dari penulis:
ELBI RISALAH
Tarikh: 11 Jun 2009.

Rabu, 10 Disember 2008

(1) - BANJAR SUNGAI GANAL

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
14 Oktober 2005 / 10 Ramadhan 1426


As salamu’alaikum kulaan Banjar sabarataan ! .

Sigaran haja kaluko andika sabarataan. Al hamdulillah . Amun kada pati sigar pa ngalih handak bagawi. Tambahan pulang amun andika bagawi babandang, kulir pang . Asa ringkutan awak !…….

Ulun maulah ‘ BLOG ‘ ni hagan mamadahkan ka kulaan di saluruh Malaysia atawa di Banua Banjar, atawa di mana haja internet kawa di buati. Handak bacarita pasal orang Banjar Sungai Ganal. Sakurang-kurangnya tahu pang di mana jer Sungai Ganal tu ? . Bila di sambat haja sungai , tantu pang parak awan laut leh ?. Bujur andika ai, Sungai Ganal ni parak awan ‘ Laut Selat Melaka ‘ .

Sungai Ganal ni, kada ah ganal banar. Sasadangnya haja. Cuma taganallah saikit pada sungai-sungai nang parak di sini. Kaya Sungai Limau, Sungai Haji Dorani, Sungai Gatal, Sungai Nibong , Sungai Pasir Panjang ( bah, banyak banar amun handak disambati sunyaan ! ).

Sungai Ganal ni ngaran pakan nang taganal di Daerah Sabak Bernam. Dalam nagri Selangor. Andaknya di panghujung nagri subalah utara. Wahini Sungai Ganal jadi pusat pantadiran daerah Sabak Bernam ( Bahari pusat pantadbiran daerah pakan Sabak – labih kurang 10 kilometer ka subalah utara pakan Sungai Ganal ).

Ulun handak bacarita pulang pasal orang-orang nang bagana di kuliling Sungai Ganal ni lah….

Ada ampat bangsa nang taganal bagana di kuliling Sungai Ganal . Bangsa Banjar, Bangsa Jawa , Bangsa Malayu awan bangsa China.

Bangsa Banjar banyak bagana di kawasan bandang. Matan Parit (1) sampai ka Parit 17 ( Binjai Patah ). Bangsa Jawa pulang banyak bagana di kawasan kabun nyiur, bangsa Malayu banyak bagana di kawasan pinggir laut. Bangsa Cina pulang , bagana di pakan Sungai Ganal.

Dalam tahun 50 an sampai 60 an bahari, bangsa Banjar ni bilang papak bagana di kawasan bandang sunyaan. Kayaitu jua bangsa Jawa, sabarataan bagana di kabun nyiur. Sama haja jua bangsa Cina awan Malayu, bagana di pakan awan pinggir laut.

Tagal wayahini, sunyaan hudah baubah….Di kawasan bandang hudah ada Jawa. Bangsa Banjar hudah ada bagana di kabun nyiur awan di kawasan pakan ( Kawasan taman parumahan ) . Andika sabarataan tantu handak tahu kanapa jadi kayaitu ?.

Andudi ha amun sawatan , ulun mancaritakan pulang. Nah baisur dahulu lah…..

(2) – NAH, KAYAITU RUPANYA !

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
15 Oktober 2005 / 11 Ramadhan 1426


Nah…ulun datang babuat pulang !.

Ari ni ulun ada kasawatan manyambung carita di ‘ blog ‘ nang tadahulu. Ulun hudah bajanji handak mamadahkan kanapa makanya bangsa Banjar awan Jawa kawa baalih kadiaman matan nang asal. Banjar awan Jawa ni wani banar luko ?. He..he…kada ah wani banar !.

Maikut ‘ kajian ‘ ulun ( He..he kaya pansarah universiti pulang bisa maulah kajian angkuhannya ! ) – sabujurnya kajian ni samata-mata ulun maniring kaadaan awan paubahan matan bahari sampai wayahini haja pang ( Lawas hidup napa ! ) .

Pasal nang katahuan banar bangsa Jawa wayahini umpat bagana di kawasan bandang, bangsa Banjar pulang bagana di kawasan kabun nyiur, bapunca malalui pakawinan kadua-dua bangsa tadi . Bangsa Banjar , kawin awan Jawa. Jadi minantu Banjar tu umpatlah bagana di rumah mintuhanya nang Jawa. Lawas-lawas tarus maulah rumah di tanah mintuha tu ( umpat bagana di kawasan kabun nyiur ). Bangsa Jawa pulang, kawin awan Banjar. Minantu nang Jawa tu umpat baulah rumah di tampat mintuha Banjar di bandang. Kasudahannya, di kawasan bandang ada bangsa Jawa, di kawasan kabun nyiur pulang ada bangsa Banjar. Tu pang sababnya amun handak tahu !.

Nang Jawa awan Banjar punca bagana di kawasan pakan pulang pasalnya inya manukari rumah-rumah di taman parumahan nang banyak diulah di kawasan pakan Sungai Ganal ni. Imbah tu, tarus bagana di kawasan pakan kuliling Sungai Ganal. Jadi orang pakanlah inya salajuran !.

Sauting lagi sababnya, bahari bangsa Banjar bila handak ka Makah, tapaksa bajual bandang hagan tambang. Orang nang banyak baduit pulang wayah tu, bangsa Jawa nang bagana di kabun nyiur. Jadinya bandang tajual ka bangsa Jawa. Jawa tu pulang tarus baulah rumah di bandang nang ditukari tu. Sudah-sudahnya, di bandang hudah ada bangsa Jawa bagana !.

Amun handak tahu, bahari di Parit 10 Timur ( tampat ulun lidak bagarit burung imbah manajak ! ) , matan di pangkal parit sampai ka hujung parit bilang papak pang bangsa Banjar haja. Saekung kadada Jawa, tahulah !. Wayahini ?....Bapuluh buah rumah Jawa hudah ada di situ.

Di kawasan bandang mukim Panchang Bedana awan mukim Sungai Panjang , amun subalah timur wayahini ‘ majoriti ‘ bangsa Banjar, amun subalah barat pulang ‘ majoriti ‘ Jawa. Tagal amun dilihati sunyaan kawasan bandang sampai ka mukim Pasir Panjang, bilang Banjar pang bagana majoritiny . Jawa pulang majoriti bagana di kabun nyiur.

Naaah !…. kalumpanan ulun handak manyambat kanapa maka Banjar kawin awan Jawa atawa subalahannya. Padahal, dalam tahun 50 an sampai 60 an Banjar awan Jawa ni kada pati rakat kada. Bahari ulun bagana di Parit (9) Barat – kawasan banyak Jawa – bila aruh pangantinan ka , aruh bahaul ka, inya kada mau kada basaruan ka kami !. Tapintang pulang, kami pang sabuah rumah Banjar di situ .

Sapalih pulang, wayah bahari amun Banjar kawin awan Jawa bilang gigir pang diwarahakan kakawan. Gigir sakampungan, tahulah !. Nang tuhanya pulang gigir kulimbisikan manyambat: “ Oooi , kanapa pulang makanya Si Utoh Ganal nia maka takawin awan Jawa. Pa kainak tapaksa mambasuh lampin anak wayah bini baranak, tahulah ! “.

Kaganangan ulun bawarahan bahari wayah sakulah. Nang kakanakan Jawa manyambati Banjar : “ Ye ..yeh... Banjar makan wadi . Wadi busuk ! “ Kakanakan Banjar pulang manyambati Jawa : “ Ye .. yeh… Jawa beret makan kutu. Jawa beret makan kutu ! “.

Nah, umanya manggawil nih mambawae tulakan ka pakan Sungai Ganal. Handak batutukar lauk hagan pabukaan salajur saur malam kainak jer !…. Minta maaflah, kada sawat mahabiskan pandiran nih . Andudi ulun manyambungi. Barelaanlah…..

(3) - BIBINIAN BAGAWI DI JURUK

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
16 Oktober 2005 / 12 Ramadhan 1426



Paribahasa orang tuha bahari, bibinian amun sakolah tinggi-tinggi gin sudahnya bagawi di juruk haja. Pahaman kayaitu kada orang Banjar haja nang satuju, malahan oleh orang Jawa atawa Malayu gin. Sabab tu dalam tahun 50 an ka bawah, di kawasan Sungai Ganal banyak kakanakan bibinain nang kada sakolahan. Bagana di rumah haja, manolongi gawian kawitan.

Labih kurang awal tahun 60 an, pahaman orang tuha tu sasain bakurangan. Pasalnya banyak dah orang nang tuha-tuha, tautama nang kuat maingkuti adat atawa pahaman tu , kadadaan lagi – hudah matian . Sapalih tu hudah ujur babanar. Jadi , kakanakan bibinan gin hudah mula disakulahkan oleh nang kawitan. Tagal tulah….. ada nang hanyar sampai darjah dua, hudah diampihi sakolah. Dikawinakan oleh nang kawitan !.

Kalumpanan ulun handak manyambat, masa tu kakanakan masuk sakolah kada bakira umur. Sapalih ada nang hudah baumur lapan tahun hanyar masuk darjah satu, ada nang 10 tahun masuk darjah satu. Jer orang bahari, hudah mula tumbuh sisingut hanyar masuk sakulah !.

Kaganangan pulang, ada saekung kawan ulun hanyar sampai darjah tiga, ampih sakolah, tarus kawin !. Orang wahini mau haja kada parcaya leh. Tagal, tu bujur balaku, tahulah. Handak tahulah sababnya ? Kaya ni, : Bahari, kakanakan amun kada lulus pariksa, kada naik darjah . Kana tunggu darjah tulah , sampai bila-bila !. (Wahini, kada kira pintar ka , bungol ka tiap tahun naik darjah ! ).

Jadi kawan ulun tu , nang tamasuk dalam kumpulan ‘ botol ‘ atawa babal hati. Darjah satunya haja tiga tahun. Darjah dua tiga tahun jua. Darjah tiga pulang parak ampat tahun. Ca kira, barapa umurnya masa darjah tiga tu ?. Masa masuk sakulah darjah satu bahari pulang, umur bilang parak sapuluh tahun !. Jadi, munasabah haja luko imbah baampih sakolah, tarus haja kawin !. Labaram ikam….

Ulun kaganangan ada saekung cigu, cigu Samsuri bin Abdullah ngarannya. Ianya baasal matan Beranang, Hulu Langat ( Kada tahu habarnya , hidup lagi ka atawa mati ). Masa pamulaan datang maajar ka Sakolah Malayu Parit Sambilan, Sungai Ganal ( sakulah ulun pamulaaan ), inya tapaksa diganie oleh nang paninian bibini. Tahulah sababnya ?....Sababnya kakanakan darjah tiga nang diajarnya tu ada nang labih ganal pada inya !. Hari-hari cigu Samsuri diwarahkan muridnya, pasal datang maajar mamakai salawar handap haja kaya kakanakan !....

Sahuaran lagi, bahari kakanakan lalakian dikawinakan oleh kawitannya kada kira umur anum tuhanya. Asal mau haja, kawin !. Ada saekung sapupu ulun, balum lagi ada paspot, hudaham dikawinakan oleh nang kawitan ( Al hamdulillah, wahini anaknya hudah ganalan babaya ayahnya, hudah bacucu bapuluh, walaupun awak magun haja anum ! ).

Babulik pulang ulun handak mancaritakan pasal kakanakan bibinian hudah banyak masuk sakolah tadi…..

Labih kurang awal tahun 70 an, kakanakan bibinian kada kira Banjar, Jawa atawa Malayu bulih disambat sabarataan hudah sakulahan. Kakada lagi nang badiam di rumah. Kakanakan tu pulang bila masuk sakulah , maka inya bapatuhanlah awan lalakian sadarjahnya. Banjar patuh awan Jawa. Jawa patuh awan Malayu. Hudah bacampur-campur…..

Sudah jadi adat kalangan Adam dan Hawa bila hudah mulai ‘ gatal tanduk ‘ , patuh pulang awan bibinian nang balainan bangsa. Maka kada kawa disapeh lagi, bila handak kawin bacari bini, kapinginlah awan kakawanan sakulahnya haja . Naaaah…. Ni pang salah satu sababnya kanapa kawin awan lain bangsa mula bajadian. Banjar hudah ada nang kawin awan Malayu. Ada nang takawin awan Jawa pulang. Di kampong Peket 60 Sungai Nipah nang banyak bangsa Kampar bagana, ada nang takawin awan bangsa kampar pulang !.

Tagal, masa paringkat pamulaan handak baubah kawin campuran bangsa tu, banyak pang carita nang didangar. Jer habar ada lalakian Banjar bapangsar manangis, pasal nang kawitan kada mau tulak malamar bibinian Jawa nang dikahandakinya !. ( Jer kakanakan wahini : Bila hati sudah cinta, semua indah saja ! . Saja bujur….)

Pian tantu handak tahu kanapa banyak kawitan Banjar kada mau mangawinakan anak lalakian awan bangsa nang lain ?.

Maikut ‘ kajian ‘ ulun , salah sauting pasalnya sabab masa tu budaya bangsa lain balum lagi dipahami oleh bangsa Banjar. Contoh: Amun babini Jawa, tapaksa maulah adat melenggang parut. Bila hudah baranak, tapaksa pulang ada ‘ leklean ‘ sampai saminggu. Banjar mana ada adat kayaitu !. Hudah tu, amun kawin sasama Banjar, lapin anak dalam saminggu , bidan mambasuhi. Amun Jawa, nang laki pang tapaksa mambasuh !. Pajah kiraan jer Utoh Haloi !.

Insya Allah , ari lain kainak ulun mancaritakan pulang pasal nilai jujuran bibinian Banjar, babanding awan nilai jujuran bangsa Jawa atawa Malayu di Sungai Ganal.

Baisur dahulu. Barelaan…..

(4) - PASAL BAPARAAN AWAN JUJURAN

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
17 Oktober 2005 / 13 Ramadhan 1426


Adat baparaan atawa disambat jua balalamaran orang Banjar Sungai Ganal ni , boleh disambat bilang sutil banar ! . Kada ngalih. Kada kaya orang Malayu nang tapaksa mambawa aantaran macam-macam, tautama masa ari “ naik belanja “ atawa ari kawin.

Kakanakan wahini jangan takajutlah. Bahari orang baparaan ada haja nang diulah di bandang, masa mangatam atawa maranjau . Sapalih ada haja nang baparaan masa batanam banih. Kawitan lalakian awan kawitan bibinian sambil mangatam banih bapandiran…..Sudahnya, jer kawitan lalakian : “ Amun kaya daminto kita jodohakan ha anak kita ? “ . Jer kawitan bibinian pulang : “ Amun hudah katuju, ayu haja andika ai ! “. Makanya hudah dikira sah baparaan kayaitu !.

Bulik ka rumah , kawitan lalakian awan kawitan bibinian masing-masing mamadahkan ka anaknya. Nang anak pulang bagus , kada mambantah . Akur sunyaan !. ( Amun kakanakan wahini, mau haja kawitannya kana tambirau ! ).

Tapi kabanyakannya adat baparaan ni diulah di rumah. Kawitan subalah lalakian datang baistilah malamar atawa bapara ka rumah kawitan subalah bibinian. Amun balum bapatuhan banar, bacuuran dahulu. Kaluko ada tarait kulaan atawa tidaknya. Imbah tu hanyarlah bapadah sabujuran tujuan datang handak bapara. Amun subalah bibinian balum pinandu, kawaitan subalah lalakian biasanya membawa gambar nang anak lalakian ( masa tu gambar hirang putih haja nang ada. Gambar bawarna kaya wahini kadada lagi ).

Imbah basatuju, bapandiran pulang pasal jujuran……

Amun handak tahu, jujuran orang Banjar ni tamasuk dalam bahagian sasadangannya. Kada murah kada jua mahal. Amun handak nang murah, kawin awan orang Jawa. Amun handak mahal, kawin awan orang Malayu !.

Nah ikam….ada pulang nang handak tahu barapa ribu ringgit garangan jujuran masa tu ? .

Sabalum tahun 70 an ( musim babandang satahun sakali ), jujuran orang Banjar antara RM 150 sampai RM 250 haja. Orang Malayu antara RM 200 sampai RM 300. Orang Jawa pulang antara RM 100 sampai RM 150.

Ai, kanapa pulang tatawa ?. Asa lilihan banar luko leh. Talalu murah banar ! ( Amun dipadahkan ka kakanakan wahini mau haja di sambatnya : “ Kalau macam tu, bolehlah kawin sampai sepuluh orang sekali gus ! “ ).

Bujur jer ikam Toh hai !……Tagal , tahulah masa tu saguni banih cuma dapat duitnya kira-kira RM 10 sampai RM 12 jua !. Barapa guni handak bajual banih mandapatkan duit sabanyak itu ? . Tapaksa ikam mamakai salawar guni tapung cap kunci, tahulah . Sabab handak mangumpul duit jujuran !.

Nah ada pulang handak tahu kanapa jujuran orang Jawa tu murah, jujuran orang Malayu mahal. Jawapannya kaya ni : Kabanyakan lalakian orang Jawa masa tu aur baulah harta haja masa anum. Hudah ada batanah barumah , hanyarlah hakun kawin. Umur gin ada nang hudah 50 tahun !. Jadinya, bibinan orang Jawa ni kada pati ‘ laku ‘. Adat orang bajujualan, bila barang kada pati laku, sabab kababanyakan , makanya tapaksalah dijual murah-murah haja !.... ( munasabah luko jawapan ni ? ).

Jujuran orang Malayu pulang mahal, sababnya kabanyakan bibinian Malayu ditiring bilang bungas-bungas. Kawa inya bapupur baginju hari-hari ( Orang bibinian Banjar badiam di bandang kada kawa kaya itu. Hari-hari bacalumut awan banyu buruk puntalan haja napa…. ). Sudahlah kaya itu, orang Malayu subalah bibinian tu tapaksa pulang manyadiakan macam-macam parabia masa balarangan satarusnya masa ari bakawinan. Jadinya, mau kada mau jujuran tapaksalah mahal …..( Munasabah kada ? )

Tagal bila musim babandang hudah dua kali satahun di kawasan Sungai Ganal, jujuran orang Banjar gin umpat sasain naik, sasain mahal satahun ka satahun. Tambahan pulang bila bibinian Banjar hudah ada nang bagawi awan karajaan. Kawa bapupur baginju – ditiring bungaslah !. Lingkungan tahun 70 an , jujuran orang bibinian Banjar hudah ada nang sampai RM 1,000 ! ( Biasanya jujuran tu hagan bibinian ada pagawian bagajih )

Kanapa jadi sasain mahal ?. Ada dua sababnya: Partama, duit jujuran hudah nyaman dicari – babandang dua kali satahun napa . Kadua, kabanyakan bibinan Banjar hudah ‘ bungas-bungas ‘ ( Aur sakolahan haja hari-hari napa - kawa bapupur baginju. Awak sasain mining, kada bacalumut awan banyu bandang kaya bibinian bahari. Sapalih hudah ada pagawian bagajih ! ). Sudahnya…Adat baparaan gin hudah mula baubah jadi talalu ‘ rasmi ‘ . Kada kaya bahari baparaan sambil batanam banih atawa sambil mangatam. Sababnya, masa tu babandang hudah baubah cara iaitu aci karat awan pukul haja lagi …….

Kira-kira , bolehlah disambati tahun 70 an tu ‘ era ke arah pertanian moden ‘ hudah bamula di kawasan Sungai Ganal. Bila kaadaan baubah, maka sunyaan mula baubah. Orang bandang gin hudah kada lagi tulak ka pakan Sungai Ganal mangayuh basikar ciut-ciut kaya bahari , sambil paluh balilihan di gulu !. Masing-masing hudah dangunguran bamotosikal. Motosikal nang banyak dipakai orang masa tu ialah Honda 90 cc – Honda pucong !. Motorsikal tu kawa dipakai hagan mambawa banih sampai dua guni sakali jalan, kawa jua hagan tulak ka pakan – mangurat bibinan ! ( Hagan kakanakan anum pang ) .

Masa tu jua panjual motorsikal maulah cara pambayaran manukar motorsikal boleh bayar cara ansuran musim mangarat banih. Napa lagilah….masing-masing manukar motorsikal sakan !. Orang nang hanyar kawin ( pangantin ) gin hudah kada tatiring lagi mambawa bini awan basikar. Sunyaan bamotosikal !. Amun ada pangantin mambawa bini awan basikar masa tu, mau haja disoraki kakawanan . Uhuuuuk jer !….

Bujur jer orang bahari, bila dunia baubah sunyaan umpat jua baubah. Tagal , sauting nang kada patut umpat baubah . Napanya am ? . Adat bapakaian, adat bagawi, adat baparaan, adat bakawian / aruh sunyaan boleh diubah. Tagal agama Islam jangan sakali-kali diubah !. Amun agama Islam diubah umpat paedaran jaman, labaram ikam……

Tu nang kita tatiring wahini banyak bibinian anum bapakaian kaya lalakian, barambut handap, basalawar katat, tajihing-jihing bila lalu di hadapan kakanakan lalakian. Kakanakan lalakian pulang ada nang rambut batocang, basunting di talinga , basalawar barugut-rugut kaya kada kawa manukar salawar hanyar…. awan macam-macam lagi !. Sunyaan tu, pasal handak maikut jaman nang hudah baubah. Hancur sunyaan !.....

Jadiam dahulu. Kainak ulun bacarita pulang pasal lain. Barelaan…..

(5) - ARUH PANGANTINAN BANJAR

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
18 Oktober 2005 / 14 Ramadhan 1426


Asa ulun aruh pangantinan orang Banjar Sungai Ganal paling rame dalam lingkungan tahun 50 an sampai 60 an. Imbah tu, banyak hudah adat-adat atawa acara pangantinan hilangan. Sauting-sauting. Tambahan pulang bila sampai ka awal tahun 2000. Ngalih handak dibejakan antara adat Banjar asli awan adat nang ditiru matan bangsa lain ( Malayu awan Jawa ).

Jadi, ulun ni handak mamadahkanlah ka kakanakan anuman nang kada sawat marasani kayapa ramenya majlis pangantinan orang Banjar ‘ jaman bahari ‘ tu.

Masa tu, bila handak maulah aruh pangantinan, musti manunggu musim imbah mangatam banih dahulu. Sababnya, masa tu kadada lagi gawian di bandang, lagipun duit jujuran lalakian hudah dijulung ka bakal nang bini ! . Hagan manukar ranjang kayu, kalambu atawa pahiasan dirinya kaya cincin, kalung batu palajau (kalung baparmata kristal ), galang tangan, galang batis, anting-anting, pupur awan macam-macam sarabanya…..

Dalam tahun 60 an , masa sabalum mananam banih dua kali satahun, jarang banar tadangar orang aruh pangantinan dalam sakampung ( saparit ). Tagal , bila hudah baubah musim mananam banih dua kali satahun, sasain karaplah orang aruh pangantinan. Bahanu dalam samusim ada saekung atawa badua aruh pangantinan dalam sakampung ( saparit ). ( Babeja banar masa wahini . Ulun suah disaru orang aruh pangantinan sampai 12 tampat matan sambilan kampong, dalam sahari. Kempes pang paket !.... )

Tahu luko sababnya ? Jadi kada payah ulun mamadahkan lagi..…

Orang nang paling rame bila ada orang aruh pangantinan ( salain pangantin nang badua tu laaa… ) ialah kumpulan kakanakan. Lalaki bibini. Ulun masa tu hanyar sakulah randah lagi di Sakolah Malayu Parit Sambilan , Sungai Ganal .

Ramenya bukan apa ah. Bila ada orang aruh pangantinan, dapatlah kami batamuan kakawanan saparit atawa lain parit. Sakurang-kurangnya kawan sakulahan. Kawa bamain sapuas-puasnya. Kawitan kada kawa managur lagi dah…( Sabab sebuk mangganie gawian baulah makanan aruh ).

Bilang sabarataan orang Banjar Sungai Ganal amun handak aruh pangantinan musti sebuk baminggu-minggu dahulu. Banyak kulaan datangan manolongi gawian. Tapi ari nang paling wajib datang dua hari . Ari partama disambat ‘ ari lawatan ‘ ( Hari gotong royong ), ari kadua disambat ‘ ari makan ‘ ( Hari jamuan ). Imbah tu malamnya ada pulang karasmin nang disambat ‘ malam bajaga pangantin ‘.

Jadinya, masa-masa tu lah kakanakan rame bamain macam-macam. Ada nang bamain gasing, bamain kalikir, bamain singki, galah panjang, galah cuit, galah rampuh atawa main warek bamban. Amun nang bibini pulang bamain semban ( sarimban ), main pangantinan, main loloncatan, main bamasakan atawa duduk batalimpuh di higa kawitan bibini maniring orang bahiris bawang awan bakupas kantang hajakah.

Kumpulan nang tuhanya pulang ada sauting pamainan istimewa, tautama masa malam ari lawatan awan malam bajaga pangantin. Handak tahulah ?. Pamainannya ialah pakau ! ( Masa tu orang kada pati tahu bamain pakau tu dikira judi. Halal haram kada karuan… . Atawa paling kurang pun, main trop haja ).

Maklumlah, masa tahun-tahun tu handak mancari saekung bagalar ustaz dalam sabuah kampong bilang asa kitah liur !. Nang ada cuma saekung badua orang nang bisa jadi imam sambahyang di surau-surau. Paling tinggi ilmu pun , sakadar tamat balajar kitab Parukunan . Bahasa Arab, sapatah maknanya kada tahu !. Jadi kayapa handak managur orang bamain pakau ?. Dalam tahun-tahun tu jualah banyak tadapat kumpulan-kumpulan disambat ‘ kaki angkong ‘ ( Kaki menurun mendapatkan nombor ekor – waweh ).

Hai….bilang taruk babanar Banjar masa tu !. ( Kada payah dikuya lagi ha leh. Bilang mamalue banar …).

Sabalum sampai ari baaruhan, biasanya tuan rumah mainta tolong dahulu ka kulaan saurang atawa ka kakawanan rapat bacari kayu api hagan bamasak , kayu baulah sarubung awan manukar hatap nipah di pakan Sungai Ganal . Biasanya mancari kayu tu tapaksa masuk ka hutan subalah gambut , tulak ka estet Torkington manukar tampurung atawa mancari kayu bakau di balukar Bagan Sungai Ganal . Gawian ni diulah paling kurang pun satangah bulan sabalum ari baaruhan.

Orang bibinian pulang baminggu-minggu datang mangganie maulah kalambu, maulah bantal , kipas kalambu awan kipas pangantin ( bibinian nang bisa bajajahit la ). Sapalih tu pulang datang manolongi manumbuk tapung, baulah kuih karing, basisimpun rumah atawa napa gawian patut diulah .

Tuan rumah pulang biasanya hudah basadia awan baras nang talah di kilang baguni-guni, manukar hanyam hidup ( Masa tu jarang orang manyumbalih lambu ), hintalu baratus-ratus bigi awan barang-barang dapur kaparluan.

Pendeknya, siapa nang handak aruh pangantinan masa tu, katahuan orang sabarataan dah batangah bulan . Napa kada tahunya, amun sarubung hudah ditajak di halaman atawa di bandang baminggu-minggu !.

Asa ulun jadiam dahulu leh. Kainak manyambungi pulang. Carita pasal aruh pangantinan ni sabujurnya panjang banar. Kanalah dipanggal-panggal haja.

(6) - SEBUK GAWIAN ARI LAWATAN !

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
19 Oktober 2005 / 15 Ramadhan 1426



Ari lawatan, bamulanya gawian handak aruh pangantinan jadi sebuk. Sabarataan papatuhan, ading dangsanak, kulaan jauh parak datangan manolongi gawian. Boleh disambat habis pang saparitan ( sakampungan ) datangan. Lalakian bibinian kada kira tuha anum, tamasuk kakanakan jua, sabarataan datangan.

Ari tu bujur-bujur sabarataan datang handak manolongi tuan rumah. Sapalih nang lalakian manolongi mambalah kayu api atawa maangkut tampurung matan bawah rumah ka tampat pananggahan. Sapalih manalahkan gawian mahatapi bangsal atawa ada nang manyambat sarubung . Sapalih maangkut banyu hujan awan tim minyak gas matan rumah papatuhan subalah manyubalah, hagan bamasak nasi awan lauk ari esuk ( Masa tu banyu paip balum ada di kawasan bandang Sungai Ganal ). Sapalih pulang ada nang manabang pohon nyiur babarapa batang , maambil humbutnya hagan diulah lauk makan tangah hari tu.

Nang bibinian pulang sebuk bahiris bawang, kantang, timun awan sarabanya di barumahan, atawa di bangsal pananggahan mamasak lauk. Sapalih bibinian baulah kuih wajik, kuih loyang , mamasak nasi pulut, bahulu atawa kuih karing lain. Mana anak-anak dara pulang sebuk manggantung kalambu pangantin, mamasang dinding tambal, maulah palamin awan macam-macam lagi di atas rumah.

Pendeknya sebuk pang sabarataan matan baesukan sampailah ka patangnya !.

Sapalih katurunan Banjar pulang ada adat mandi bapapai patang ari tu. Bakal pangantin lalaki tapaksalah datang badua batiga awan kakawanannya, sabab handak mandi bapapai baimbai awan nang bakal pangantin bibini ! .

Kayapa caranya mandi bapapai tu ?

Biasanya mandi bapapai diulah di halaman rumah. Ditajak ampat batang tihang kayu atawa paring, sasadangan haja ganalnya. Ganal kawasannya labih kurang dua dapa pasagi. Tihang tu diandaki pulang awan hatap matan kain lapas bibinian. Antara tihang-tihang, di kancangi awan banang gadung. Babarapa tingkat. Imbah tu, banang-banang tadi diandaki pulang awan bubungaan nang diulah matan daun nyiur ( Amun suah maniring balai orang Hindu bakawinan, macam tulah labih kurangnya ! ).

Bila parak ari sanja, bakal pangantin lalaki awan bakal pangantin bibini disandingkan dalam ‘ balai ‘ tadi mamakai pakaian basahan. Nang bibini mamakai kain kakamban haja, kada batudung kapala . Nang lalaki pulang batapihan palikat, mamakai baju parak haja , kada mamakai kupiah . Sabarataan orang nang ada maniringi, sambil basorak kasukaan…

Biasanya nang mamandie badua bakal pangantin di balai tu , bidan di kampong tu pang. Banyu hagan pamandian pulang diambil matan tujuh buah talaga atawa sumur Sabalum dimandie, bakal pangantin tu dibawa bajalan baimbai , bakuliling balai tujuh kali. Imbah tu hanyar disandingkan di atas kursi, tarus di papai awan banyu mayang pinang dara . Imbah mandi, pakaian disilihi awan nang karing . Hanyar dibari makan bubur merah bubur putih. Supaya babarkat awan jauh matan ganggunan sagala hantu setan sapanjang aruh pangantinan kainak (?).

Cara mandi bapapai ni pulang ada babeja-beja maikut katurunan antara suku Banjar . Sapalih ada nang mamakai sapasang kain kuning ( kain aliran ) , balaung jua kuning awan bakaris. Nang bibini jua mamakai kain kakamban kuning. Wadai sasadi pulang diulah sampai 40 macam . Sarabanya wadai ada, tamasuk wadai cakudok awan pais pisang !.

Napa diulah orang ari lawatan subalah malamnya ?.

Orang lalakian subalah malam kabiasaanya kadada apa-apa gawaian barat. Kacuali manolongi mamasang lampu gaslen di barumahan, di sarubung, di rumah atas atawa di dapur. Imbah tu , bapandiran haja sampai tangah malam ( Masa nilah ada nang mambuka daun trop !.... ). Nang bibinan pulang auran manalahkan gawian bagiling rampah atawa maulah kuih patang tadi. Sapalih auran bajarang hintalu hagan bahatam esuk.

Bakal pangantin bibini di mana masa tu ?.

Pangantin bibini malam tu biasanya sebuk digosoki oleh nang kakawanan awan ‘ pamanis ‘ pangantin ( Ulun kada pati tahu napa ramuannya – Bandanya kaya tapung bacampur awan janar . Bila digosok ka kulit, sagala daki habis tagulung. Kulit gin jadi ka kukuningan bila imbah digosoki ). Imbah tu hanyar bidan manggundul/ maukir alis mata awan cacantung supaya kalihatan labih bungas lagi, angkuhannya. Akhirnya, hanyar bakal pangantin bibini tu mamakai pacar ( inai ) di sunyaan jariji tangan kiwa kanan, tamasuk jua di jariji batis awan pinggir talapak . Samalaman pang kada kawa guring !. Takutan pacar marikit ka tampat lain, salain tangan awan batis napa…..

Bah, bilang taruk pang bakal pangantin bibini 'dikarjakan' orang !. Tagal, dimapatuai…..hakun kada hakun , suka kada suka, tapaksalah maikut adat yang hudah dipakai turun tamurun tu. Awak saurang handak kawin napa !....

Tagal sudahnya sasain mamaraki tahun 70 an, adat nang ulun padahkan di atas tadi sasain mula baubah. Sapalih hudah kada pati dipakai lagi dah. Mandi bapapai gin hudah kadada, bakal pangantin bibini digosoki pamanis gin kadada , bagundul alis mata awan cacantung kada jua. Tamasuklah bainai jariji tangan awan batis . Sababnya, bakal pangantin bibini labih suka tulak ka pakan Sungai Ganal atawa ka pakan Sabak baulah set rambut saurang . Lagi paruna, lagi nyaman jer…..

Sunyaan nang ulun padahkan di atas, kada suah ulun batakun ka sisiapa masa tu. Kanapa diulah kayaitu, kanapa diulah kaya ni. Ada mata ditiring haja….Maklumlah , ulun ni kakanakan lagi. Handak batakun kakawitan saurang napa sabab musabahnya diulah , kaluko kana sariki. Handak batakun ka kakawanan sabaya pulang , dua kali lima haja jua awan ulun nih….

Cuma, bila hudah tuha wahini hanyar ulun tapikir adat-adat Banjar tu sabujurnya banyak pang nang ‘ kada pati bujur’ di sisi agama Islam. Banyak maulah khurafat, maniru ulahan bangsa kada Islam. Mambuang masa awan maninggalkan sambahnyang wajib, auran maulah gawian tu . Mana kadanya ?. Ulun maniring bilang sabarataan orang nang taumpat di situ kada saekung nang sambahyang saharian samalaman. Tuha anum , sama haja !.

Ada nang tabiasa sambahyang di rumah pulang , bila sampai ka rumah orang aruh , taumpat jua kada sambahyang saharian samalaman. Alasannya : Amun sambahyang di rumah orang aruh, kainak disambat orang awak kaya paalimnya, jer !. ( Sunyaan pakara ni balaku sabab masa tu orang kita Banjar sakadar maikut agama ‘ katurunan kawitan ‘ . Kadada balajar di sakolah Agama nang khas….Ada nang balajar sakolah agama, sunyaan magun kakanakan lagi – kaya ulun awan kakawanan lain )

(7) - TIGA ACARA’ WAJIB ‘ WAYAH ARI MAKAN

Dicoret:
Sungai Haji Dorani, Sungai Ganal.
20 Oktober 2005 / 16 Ramadhan 1426


Bila sampai masa ‘ari makan’ , tiga pakara kaya ‘ wajib ‘ atawa musti diulah dalam aruh pangantinan orang Banjar. Partama pangantin musti bahatam Quran, kadua ada jamuan makan nasi , katiga pangantin musti basanding. Sabagai acara tambahan, musti ada pulang dipasang mekropon saharian samalaman di rumah tu . Amun kadada mamasang mekropon di rumah , tantu dah disambat kaya maaruhkan orang mati, jer !.

Manyambat acara bahatam Quran , tu pang sababnya pangantin orang Banjar masa tu musti bisa mangaji sampai hatam Quran. Baik pangantin lalaki atawa bibini. Amun pangantin bibini takana uzur, kanalah nang adingan manggantie.

Mahabarkan tantang mekropon pulang, biasanya orang-orang nang datangan pada ari samalam – ari lawatan – bataiyan ampat lima kupang saekung hagan menyewa mekropon, sacara manjual rokok sambil badarma . Sewa mekropon masa tu kada mahal bangat. Labih kurang RM 20 haja sahari samalaman. Biasanya mekropon nang harat di sewa orang pangantinan, mekropon bat Haji Sambilang matan Sungai Pulai. Orang barabut menyewa batnya , sabab bunyinya nyaring sampai dua batu magun haja kadangaran !.

Lagu-lagunya pulang boleh dikatakan sunyaan lagu-lagu Arab. Di antara lagu yang harat masa tu ialah: Ya gamil-ya gamil, Way yak , Syamrah ya syamrah,

Al ‘asfuri , Ahbabina ya aini ( sahibar manyambat saikit ).

Pada ari makan tu jua sabarataan nang datang , kada kira kulaan atawa kada, datangan mambawa buah tangan mambari ka tuan rumah. Ada nang mambawa hayam jagau, hayam dara, baras, gula, tapung, hintalu awan sarabanya.

( Hagan manambahi tutukaran barang nang hudah disadiakan tuan rumah ).

Biasanya labih kurang pukul sabalas mambawa ka tangah hari, diadakan majlis bahatam Quran oleh pangantin. Bahatam ni di hadapan palamin, di atas rumah . Mamakai mekropon . Panuh higa mahiga awan bunga hintalu nang ditajak di nasi pulut kuning.

Bila pangantin sampai haja mambaca : Alam tarakai…. ( Awal Suratul Fiil ) maka sunyaan kakanakan , tamasuk jua nang kawitan barabut-rabut maambil bunga hintalu tu. Lakas-lakas mangupas hintalunya , tarus dimakan masa tu jua, sabalum habis Suratul Fiil dibaca oleh pangantin . ( Angkuhannya, hagan panarang hati kakanakan mangaji Quran – Di mana dapat patua tu, ulun gin kada tahu jua !….. )

Nang mambari lilihan, ada suah bajadian saekung kawitan sabab tatalu lakas banar manyuapkan hintalu ka muntung nang anak, nang anak pulang balum sawat managuk, tarus nang anak tu kasadakan . Nasib baik kada pengsan . Jaka tidak jadi carita !.....

Ulun handak bahabar tantang makan pulang. Aruh pangantinan orang Banjar ni balainan pada aruh orang Jawa. Aruh pangantinan Jawa, datang makannya baincitan. Matan tangahari sampai ka patang. Tagal, makan aruh pangantinan Banjar diulah sakali arung haja. Kira-kira lingkungan tangah hari. Siapa datang awal atawa datang lambat pada masa tu, alamatlah kada makan !. Tu pang sababnya , baesukan ‘ari makan’ hanyar handak bamula manyumbalih hayam, bamasak lauk, bamasak nasi awan sarabanya sampai parak tangah hari, salajur makanan.

Sabalum makan tangah hari – imbah pangantin bahatam Quran – biasanya diadakan majlis basanding. Dua kali. Sakali basanding di halaman, sakali di atas rumah. Basanding ni boleh dikatakan kaya wajib diulah masa tu. Amun kada diulah, ada pang pananggah nang mogok atawa ada pang piring , cawan nang singhaja dipacahkan !.

Acara basanding ni pulang ada nang diubah masanya ka subalah patang haja, imbah waktu Asar ( Ikut pasatujuan pangantin lalaki awan bibini ). Tujuannya supaya nyaman kada tapadasak amun pangantin lalakinya datang matan jauh. Kaya datang di subalah kawasan Pasir Panjang atawa kawasan Gaduma

( Bagan Nakhoda Omar ) atawa Sungai Air Tawar. Handak datang subalah tangah hari kaluko kada sawatan napa. ( Jalan kada pati baik, babasikar pulang datang…. )

Sapanjang majlis aruh pangantinan, boleh disambat acara basanding nilah nang jadi acara paling rame. Sampai kabanyakan orang bibinian kada handak bulik ka rumah ( walaupun imbah makan ) amun balum lagi maniring pangantin basanding !. Tamasuk jua orang nang anuman…( Pasalnya dapat paluang hagan batitiringan antara anak teruna awan anak dara , sambil maniring pangantin basanding, tahulah ! ).

Pakaian pangantin lalaki masa basanding siang biasanya mamakai baju sapasang Malayu, basampin awan bakaris di pinggang. Bakupiah tarbus atawa kupiah hirang diandaki rantai amas barumbai-rumabi. Pangantin bibini pulang mamakai baju kabaya atau baju kurung. Di kapala pulang dipakaikan mahkota baparmata bagirap-girap.

Amun subalah malam basanding , pangantin lalaki biasanya mamakai baju kot. nang bibini pulang mamakai gaun. Ada haja jua pakaian pangantin bibini nang maniru pakaian sari Hindu ! .

Sambil mairingi pangantin lalaki datang, rombongan tu biasanya manyalukut marcun dahulu. Kalatoian bunyinya. Sapalih ada nang menambak sanapang ka atas. Tanda pangantin hudah sampai. Imbah tu , pangantin bibini pulang kaluar diiringi rombongan, manyalukut marcun atawa menembak awan sanapang jua !. Gigir pang masa tu. Mana bunyi marcun, mana bunyi sanapang, mana pulang bunyi kakanakan basorak !. Rame ! Rame !.....

Sampai di kuala tungkaran rumah pangantin bibini, pangantin lalaki diusung ka bahu oleh ‘ panglima ‘ rombongan tu . Pangantin bibini jua diusung ka bahu ( Biasanya lalaki kulaan pangantin bibini nang taparak – mamarina atawa dangsanaknya ). Pangantin badua tadi sambil diusung, tarus batamuan di tungkaran. Sabalum pangantin lalaki awan bibini basalaman, tukang-tukang usung tu tapaksa basilat dahulu ( Maka talintuk-lintuklah pangantin nang diusung dibahu tadi ! ). Imbah tu, hanyarlah pangantin tu kadua-duanya di bawa manuju tampat pasandingan di halaman.

Masa basanding di halaman tulah orang bagilir-gilir manyilati. Matan subalah pangantin lalaki awan matan subalah pangantin bibini. Sabalum basanding di atas rumah pulang, pangantin lalaki awan pangantin bibini disuruh manjajak hintalu hanyam . Lakonnya supaya lakas dapat anak kainak ! ( Bilang mangaramput haja gawian ! ).

Bah panjang banar caritanya leh. Ada lagi carita pasal basanding subalah patang awan basanding subalah malam…..Handangi ulun mamadahkan andudi.